Dış Politika Krizlerinde Krizi Tetikleyen Davranışın Şekli

---

Krizi Tetikleyen Davranışın Şekli

Uyuşmazlık ve çatışma yönetiminin sürdüğü fakat çözüme ulaşılamadığı bir aşamada taraflardan biri var olan statüyü kendi hedef ve öncelikleri doğrultusunda değiştirmeye çalıştığında çatışma genellikle tırmanır. Tırmanmanın taraflar arasındaki meydan okumanın niteliğini diplomatik-siyasi alandan askeri alana yönlendirmesi de olasılıklar içerisindedir. Burada genellikle tehdidin savunmacı taraf açısından nasıl algılandığı kadar tehdide yüklen anlam ve duyarlılık önem taşımaktadır. Aciliyet ve duyarlılık yüksek ise savunmacı tarafın fiili ihlal olarak algıladığı davranışı bertaraf edebilmek için uygun gördüğü araç ve yöntemlerle tepki göstermesi beklenir. Tehdidin ciddiyetine bağlı olarak karar alıcı diplomatik-siyasi tepkiden askeri tepkiye kadar geniş bir yelpazede seçeneklere sahiptir ve bunlardan uygun olanları “kriz” olarak nitelendirdiği süreçte kullanır.

---

 

Kriz yönetimi bakımından tetikleyici davranışın nasıl gerçekleştirildiğine dair seçenekler aşağıdaki tablodan gözlemlenebilir; buna göre meydan okuyan aktörün davranışı sözsel eylemden doğrudan askeri kuvvet kullanımı ile şekillenen şiddete dayanabilir. Genellikle doğrudan askeri şiddete yer verilen bir kriz yönetim sürecinde artık kriz yönetiminin başarı ve/ya başarısızlığından daha çok savaş yönetimi söz konusudur. Bir başka ifadeyle savunmacı stratejiler bakımından artık savaş evresine geçilmiştir.

Türkiye’nin dış politika krizleri değerlendirildiğinde kriz yönetim stratejilerinin neler olacağı hasmın krizi tetikleyen davranışı çerçevesinde şekillenmiştir. Bu durum kendi tasarlamış olduğu krizler açısından da benzer özelliklere sahiptir. Türkiye’nin dış politika krizleri içerisinde 3 krizde doğrudan şiddet öğesine yer verilmiştir. 1929-1930 Küçük Ağrı Krizi’nde İran topraklarına giren Türk askeri bölgeden ayrılmamıştır. Ancak İran askerleriyle herhangi bir sıcak askeri çatışmaya girilmemiştir. 1992 TCG Muavenet Krizi’nde Amerikan uçak gemisi Saratoga Muavenet gemisine iki Sea Sparrow füzesi kullanarak ateş açmış ve can kaybı ve yaralanmalar yaşanmış, gemi ağır hasar görmüştür. 2010 yılındaki Mavi Marmara Krizi’nde de İsrail askerleri yardım filosuna askeri müdahalede bulunmuş ve çıkan arbedede 9(+1) sivil yardım gönüllüsü yaşamını yitirmiş ve çok sayıda yaralı ortaya çıkmıştır. Her üç kriz de Türkiye’de karar alıcının gelişmeleri “kriz” olarak değerlendirmesine yol açmıştır. Bunun yanı sıra askeri yöntemler ve araçlar kullanılmasına rağmen “şiddet” unsuruna ya hiç ve/ya sınırlı yer verilen kriz tetikleyicileri de söz konusudur. Şiddet içermeyen askeri eylemler dolayısıyla tetiklenen krizlerin sayısı altıdır. Bunlar tablodan da görüleceği üzere 1924 Musul, 1935 Bulgaristan, 1936 Sancak, 1957 Suriye,  1996 Kardak, 2003 Süleymaniye krizleridir. Söz konusu krizlerde askeri hareketlilikler, manevralar, sınıra kuvvet yığmanın yanı sıra Kardak krizinde askeri timin tartışmalı kayalığa çıkartılarak fiili bir durum yaratılmak istenmesi, meydan okunması söz konusudur. Üç krizde ise krizin tetikleyici eylemi sözsel eyleme dayanmaktadır. 1987’de Yunanistan’ın Bern Deklarasyonu’nun geçerli olmadığını açıklaması, 1945 yılında Sovyetler Birliği’nin toprak ve üs taleplerini dillendirmesi, 1926 yılında Fransa’nın Türkiye’nin yargı yetkisini sorgulaması/tartışmaya açması sözsel tetikleyici işlevi görmüştür.

Dış değişimin tetiklemiş olduğu krizler bağlamında ise üç krizden söz etmek mümkündür; 1935 Bulgaristan Krizi, Balkanlar ve Akdeniz’de revizyonist ülkelere karşı alınan bir savunma önleminin sonucunda ortaya çıkmıştır. Bulgaristan açısından krizin tetikleyicisi ise “şiddet içermeyen askeri eylem” olarak görülmüştür. 1957 Suriye Krizi’nde ise bölgesel alt sistemde Sovyetler Birliği’nin nüfuz alanını ve ittifak arayışını arttırmak istemesine koşut olarak Suriye’deki askeri varlığını arttırması krizin tetikleyicisi olmuştur. 1997 S-300 Füzeleri Krizi’nde ise Kıbrıs’ta askeri güç dengesini değiştirecek ve silahlanma açısından Türk toplumunun güvenliğine tehdit oluşturacak bir gelişme söz konusudur. Son iki örnekte Türkiye’deki karar alıcılar dış değişime “kriz” anlamını yüklerken Bulgaristan krizinde Bulgaristan Türkiye’nin Trakya’yı silahlandırma girişimini “kriz” olarak değerlendirmiştir. Ayrıca bu üç krizde de askeri araç ve yöntemlerden yararlanılmış olduğu için şiddet içermeyen askeri eylemin varlığından söz etmek mümkündür.