TÜRKİYE DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ
KRİZ YÖNETİMİ BÜTÜNLEŞİK ÖZET TABLOSU   
GENEL BİLGİLER                 KRİZİN ADI Küçük Ağrı Krizi -Krizi en iyi tanımlayacak jenerik ismin girilmesi 
DIŞ POLİTİKA KRİZİ AKTÖRLERİ Türkiye-İran -Krizin doğrudan tarafı olan ülkelerin isimlerinin girilmesi
KRİZİ TETİKLEYEN BİRİM Devlet (Türkiye) -Krizin tetiklenmesine yol açan sözel/eylemsel davranışı kim gerçekleştiriyor? Devlet / Devletdışı
HÜKÜMET YAPILARI  TÜRKİYE -Kriz anında mevcut siyasal rejim ve yönetim sistemi hakkında bilgi verilir Tek Parti Hükümeti (Sivil Otoriter Rejim)
KARŞI TARAF -Kriz anında mevcut siyasal rejim ve yönetim sistemi hakkında bilgi verilir Monarşi rejimi
SEÇİLMİŞ KARAR ALMA SÜRECİ AKTÖRLERİ TÜRKİYE
DEVLET BAŞKANI Mustafa Kemal Atatürk
BAŞBAKAN İsmet İnönü
DIŞİŞLERİ BAKANI Tevfik Rüştü Aras
SAVUNMA BAKANI Kazım Özalp Zekai Apaydın
İÇİŞLERİ BAKANI Şükrü Kaya
GNKUR BAŞKANI Fevzi Çakmak
BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri Tevfik Kamil Koperler Ahmet Hikmet Müftüoğlu/ Ali Şevki Berker/ Numan Fırat Menemencioğlu
BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ Tahran Büyükelçileri Memduh Şevket Bey, Hüsrev Gerede, Mehmet Enis Akaygen
İRAN
DEVLET BAŞKANI Rıza Şah
BAŞBAKAN Mohammad-Ali Furugi Mostowfi ol-Mamalek/Mehdi Hedayat
DIŞİŞLERİ BAKANI Nosrat-ed-Dowleh
SAVUNMA BAKANI
İÇİŞLERİ BAKANI
GNKUR BAŞKANI
BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ Ankara Büyükelçisi Mırza Sadık Han
BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/
ÇATIŞMA – KRİZ İLİŞKİSİ -Kriz bir çatışma sürecinde tetikleyici bir sözsel/eylemsel [askeri] girişimin devamında ortaya çıkıyor ise çatışma-kriz ilişkisini açıklayacak bilgi girilir 20 Haziran-12 Temmuz 1930’da çıkan Ağrı isyanı sonrasında Türkiye’nin sınır düzenlenmesi ve sınır kontrolü konularında notalar aracılığıyla İran’a baskıyı arttırmış, İran’ın Türkiye’nin baskısını tehdit olarak algılayıp, sorunu eylemsel boyuta taşıması ikili ilişkileri tırmandırmış ve çatışma ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla Kriz Tekrarlanmayan Bir Çatışma İçerisinde Gerçekleşmiştir.
KRİZİ TETİKLEYEN OLAY -Çatışmayı krize tetikleyen somut-özgül sözsel/eylemsel davranışın ne olduğu açıkça belirtilir  İran’ın sınır güvenliği konusunda sorumluluk kabul etmemesi üzerine Türkiye’nin Ağrı isyanları sırasında İrsn topraklarına sıcak takiplere girip geri çıkmaması.
KRİZİN SÜRESİ  KRİZİN TETİKLENME TARİHİ -Krizi başlatan tetikleyici davranışın ortaya çıktığı tarih açıkça belirtilir 08-14-30
KRİZİN SONA ERME TARİHİ -Krizin sonlanma tarihi açıkça belirtilir 23-Jan-32
KRİZİN TİPİ
Tarafları Açısından -Krizin analizi için tarafları açısından açık bilgi verilir
Çıktığı Coğrafya Açısından -Krizin ortaya çıktığı coğrafya açısından açık bilgi verilir Ortadoğu
Kriz – Zaman İlişkisi Açısından -Krizin analizi açısından ortaya çıkış zamanı hakkında açık bilgi verilir İki savaş arası olan bu dönemde statükocu- revizyonist-ülkeler rekabet halindedir. 1. Dünya Savaşı’nın kazanan ülkeleri İngiltere ve Fransa gibi ülkeler statükonun devamından yanayken yenilen Almanya ve İtalya düzenin değişmesinden yanadır
Krizi Çıkaran Tarafın Niyeti Açısından -Kriz yaratacak sözsel/eylemsel davranışı gerçekleştiren tarafın niyetine ilişkin bilgi verilir Kurgulanmış
KRİZİ TETİKLEYEN OLAY     OLAYIN KATEGORİSİ -Krizi tetikleyen olayın kategorisi hakkında açık bilgi verilir Askeri, siyasi, hukuki
KRİZİN TETİKLEYİCİSİ -Krizi tetikleyen eylem hakkında açık bilgi verilir Tasarlanmış
KRİZ TETİKLEYİCİSİNİN ŞEKLİ -Krizi tetikleyen eylemin şekli açık bilgi verilir şiddet içermeyen askeri eylemleri
KRİZİ TETİKLEYEN OLAYA İLK TEPKİ -Krizi tetikleyen davranışa karşı geliştirilen tepkisel davranış hakkında açık bilgi verilir Şiddet içermeyen diğer, zaman kazanma
KRİZ YÖNETİM ANALİZ SÜRECİ         KRİZ YÖNETİM EVRESİ                KRİZ BAŞLANGIÇ EVRESİ -Krizin tetikleyicisi olan davranışın içinde gerçekleştiği çatışma sürecinin uyaranlarının algılanması, değerlendirilmesine ilişkin evre İran’ın sınır güvenliği konusunda sorumluluk kabul etmemesi ve hem siyasi hem hukuki temelleri vurgulayarak kendi topraklarının işgal edilmesine karşı çıkması krizi tetikleyen eylem olmuştur. İran, 10 Ağustos 1930’da Türkiye’ye gönderdiği notada Türk-İran sınırında yaşanan olaylardan İran’ın sorumlu olmadığını tekrar vurgulamış, İran hükümetinin Türk askerinin İran topraklarında askeri harekât yapma seçeneğine tamamen karşı çıktığını, aynı zamanda böyle bir harekâtın uluslararası hukuka aykırı olduğunu belirtmiştir. Ancak, Kürt isyancılara karşı Türkiye’nin Türk sınır bölgesinde, İran’ın ise İran sınır bölgesinde olmak üzere eş zamanlı operasyonlar yapılabileceği belirtilmiştir. notanın içeriği tartışılmıştır. 12 Ağustos 1930 tarihinde İran’a gönderilen notada isyancılara karşı yürütülecek olan operasyon ile ilgili bilgi verilmiştir. Notada operasyonda İran kontrolündeki Küçük Ağrı Dağı’nın ve Aybey Dağları’na sıcak takip icra edileceği bildirilmiştir. Türkiye’nin İran topraklarında sıcak takip yapması sonucu kriz tetiklenmiştir.
TIRMANMA EVRESİ -Krizin tetikleyicisi söz ve eylemin gerçekleştiği evre; savunmacı taraf için kriz algısına bağlı olarak tepki verme zorunluluğunun tartışıldığı süreç 14 Ağustos’ta Türk birlikleri isyancıları yakalamak için İran’da sıcak takip düzenlemiştir. 7-14 Eylül 1930 tarihleri arasında 3. Ağrı harekatı gerçekleştirilmiştir. Operasyonda Türk-İran sınırında bulunan Aybey Dağları ve Küçük Ağrı Dağı işgal edilerek isyancıların İran’a kaçmaları önlemiştir. İsyancılar Türk-İran sınırını geçememiş, çember altına alınmış ve etkisiz hale getirilmiştir. Türkiye’nin Aybey Dağları ve Küçük Ağrı Dağı’nı işgal etmesi iki ülke arasındaki krizi tırmandırmıştır.
KRİZ EVRESİ -Savunmacı tarafın krize özgü tepkisini kararlaştırdığı ve uyguladığı evre; kriz bu evrede yatay veya dikey tırmanabilir. Kriz yönetimi stratejilerine bağlı olarak stres ve gerginliğin yumuşamasına doğru gidiş… 14 Ağustos’ta Türk birlikleri isyancıları yakalamak için İran’da sıcak takip düzenlemiştir. 7-14 Eylül 1930 tarihleri arasında 3. Ağrı harekatı gerçekleştirilmiştir. Operasyonda Türk-İran sınırında bulunan Aybey Dağları ve Küçük Ağrı Dağı işgal edilerek isyancıların İran’a kaçmaları önlemiştir. İsyancılar Türk-İran sınırını geçememiş, çember altına alınmış ve etkisiz hale getirilmiştir. Türkiye’nin Aybey Dağları ve Küçük Ağrı Dağı’nı işgal etmesi esnasında İran, Türk ordusu ile işbirliği yapmış, Kürt isyancıları gözaltına almış, ve isyancıların sığındığı Maku şehrinde sıkıyönetim ilan etmiştir.İran’ın operasyon esnasındaki işbirliği krizi yatıştıran bir faktör olmuştur.
KRİZ SONRASI EVRE -Taraflar arasında krizi sonlandıracak girişimlerde başarı sağlandığı takdirde kriz evresi sona erer. Sonrasında ise etkilerin gözlendiği evre başlar. 23 Ocak 1932 tarihinde Türkiye ile İran arasında bir sınır anlaşması imzalanması ile kriz sonlanmış, bu tarihten sonra diplomatik ilişkiler gelişme göstermiştir.
KRİZİN VE KRİZ YÖNETİMİNİN ÖZELLİKLERİ         KRİZ YÖNETİM STRATEJİLERİ                  ALGILANAN TEHDİDİN CİDDİYETİ -Karar alıcının “kriz”i tetikleyen söz ve eyleme temel değer, öncelikleri bakımından yüklemiş olduğu önem ve anlamın ölçüsü hakkında bilgi verir. Karar alıcı için tehdit ve saldırı ciddiyeti yüksek ise buna uygun kriz yönetim stratejileri seçilir. Toprak bütünlüğü
RAKİBİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ -Krizi tetikleyen eylemi gerçekleştiren tarafın kriz yönetim stratejisi hakkında bilgi verir. zaman kazanma
RAKİBİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ -Rakibin kriz sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. şiddet içermeyen çözüm
TÜRKİYE’NİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ -Türkiye’nin kriz sürecinde uygulamış olduğu kriz yönetim strtejileri hakkında bilgi verir. oldu-bitti stratejisi [Fiili Durum Yaratma Stratejisi]
TÜRKİYE’NİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ Türkiye’nin kriz yönetim sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. Müzakere
ŞİDDET SEVİYESİ -Kriz yönetim sürecinde taraflar arasında askeri şiddetin düzeyi hakkında bilgi verir. Şiddetten kasıt zarar verici silahlı çatışmanın gerçekleşmesidir. –
ÜÇÜNCÜ AKTÖRLERİN YAKLAŞIMI       3. AKTÖR / UA ÖRGÜTLER     3. AKTÖR MÜDAHİL ÖRGÜT -Üçüncü  aktör olarak hangi uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. Herhangi bir 3. müdahil örgüt yok
3. AKTÖR ULUSLARARASI ÖRGÜT MÜDAHALESİ -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. Herhangi bir 3. müdahil uluslararası örgüt yok
3. AKTÖR / DEVLETLER     3. AKTÖR DEVLET -Üçüncü  aktör olarak hangi devletlerin, krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. Herhangi bir 3. müdahil devlet yok
3. AKTÖR DEVLET MÜDAHALESİ -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak devletlerin, krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. Herhangi bir 3. müdahil devlet yok
KRİZİN SONUCU       SONUCUN NİTELİĞİ -Krizin nasıl sonuçlandıırlmış olduğuna ilişkin bilgi verir.
SONUCUN ŞEKLİ -Krizin  taraflar arasında hangi şekilde sonlandırıldığı hakkında  bilgi vermektedir. Resmi Anlaşma
KRİZ SONRASI STATÜ -Kriz sonlandırılmış ise kriz sonrası süreçte taraflar arasındaki ilişkilerde nasıl bir statünün ortaya çıktığı hakkında  bilgi vermektedir. Anlaşarak Yeni Statü[ko]
KAYNAK ÖNERİSİ REFERANS ADI
1 Genelkurmay Belgelerinde Kürt İsyanları, Kaynak Yayınları, İstanbul: 1992
2 Bülent Şener, “Ağrı İsyanı (1926-1930) ve Türkiye-İran Krizi (1930):Türk Dış Politikası Tarihinde Bir Zorlayıcı Diplomasi Uygulaması”, History Studies, 4 (4): 2012″
3 Efdal As, “XVI.yy. dan Cumhuriyetin İlk Yıllarına Kadar Türk-İran Sınır Sorunları ve Çözümü”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 46: 2010“
4 Gökhan Çetinsaya, “Atatürk Dönemi Türkiye-İran İlişkileri (1926-1938)”,Avrasya Dosyası, 5 (3): 1999.
5 İsmail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1983
6 Aptülahat Akşin, Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasi, Ankara: TTK Yayınları, 1991,
7 Ahmet Özgiray, “İngiliz Belgeleri Işığında Türk – İran Siyasi İlişkileri (1920–1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 9 (33) 1995.
8 Bilal N. Şimşir, İngiliz Belgeleriyle Türkiye’de Kürt Sorunu (1924-1938), 2. baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1975
9 Kemal Süphandağ, Ağrı Direnişi ve Haydaranlılar, İstanbul: Fırat Yayınları, 2001
10 Hüsrev Gerede, Siyasi Hatıralarım: İran (1930-1934), İstanbul: Vakit Basımevi, 1952