Ahdi Hukuku İlgilendiren Dış Politika Krizleri

Ahdi Hukuk, taraflar arasında kabul edilmiş siyasi-hukuki bir statünün var olduğunu tanımlasa da uygulamada kriz yönetimi açısından bakıldığında bazı ayrımlarla birlikte ahdi hukuk ihlali üç şekilde gerçekleşmektedir;

1. Taraflar arasında daha önce kabul edilen bir [rejim kuran, statü oluşturan] siyasi-hukuksal antlaşma ihlal edilmektedir,

2. Krizi tetikleyen durumsal değişiklikte taraflar arasında bir ahdi hukuk var olmasına rağmen taraflardan biri bu statüyü farklı yorumluyordur ve/ya mevcut uyuşmazlığa ilişkin hüküm yoktur,

3. Taraflar arasında mevcut uyuşmazlığa ilişkin daha önceden kabul edilmiş özel bir ahdi hukuk [düzenlemesi] henüz yoktur ve taraflardan biri mevcut durumu fiili durum ve/ya oldu-bitti yaratarak kendi lehine değiştirmek istiyordur.

Dolayısıyla yukarıda sıralandığı şekliyle ahdi hukukun var olduğu durumların yanı sıra henüz bir ahdi hukukun oluşturulamamış olması da bir krizin şekillenmesinde rol oynayabilmektedir. Taraflar arasında bir ahdi hukukun varlığına rağmen bu hukuki düzenlemenin bilinçli bir şekilde ihlal edilmesi taraflar arasındaki ahdin tek yanlı bozulması olarak görüleceği için statüden yana olan taraf için hasmın bu tasarrufu bir saldırgan durum değişikliği olarak görülür. Eğer taraflar arasındaki statü -ahid bir müzakere sonucunda ve karşılıklı mutabakat ile değişitirilir veya ortadan kaldırılır ise doğaldır ki bir krizin ortaya çıkması da beklenmez.

Cumhuriyet Döneminde Türkiye’nin doğrudan tarafı olduğu dış politika krizlerinden bir kısmı ilgili taraflar arasında daha önce kabul edilmiş bulunan çeşitli ahdi hukuk metinlerindeki statünün ihlalinden kaynaklanmıştır.  Bu ihlallerden sadece biri Türkiye tarafından gerçekleştirilmiş olsa da büyük kısmı hasım ülkeler tarafından gerçekleştirilmiştir. 

 

TARAF ÜLKE KRİZ ADI İç – Dış Tetikleyici Eylem Krizi Tetikleyen Durumsal Değişikliğin Yarattığı Risk/Tehlike/Tehdit/Saldırı Taraflar Arasında Daha Önce Yapılan Bir Hukuksal Düzenlemeyi İlgilendiriyor mu? Hangi Ahdi Yükümlülük İhlal Ediliyor? Durumsal Değişiklik Doğrudan Ahdi Hukuka Yönelik İhlal Niteliğinde mi? Ahdi Hukukun İhlali Türkiye’nin Kendisine İlişkin mi Dışarıya Karşı Sorumluluğuna İlişkin mi?
BULGARİSTAN 1989 BULGARİSTAN GÖÇÜ Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor Bulgaristan ile yapılan azınlıkların statüsüne ilişkin anlaşmalar; 1925 Türkiye-Bulgaristan Dostluk Antlaşması… doğrudan Türkiye’nin Bulgaristan’da kalan soydaşlarının hak ve statülerine yönelik ihlal
ERMENİSTAN 1991 NAHÇİVAN KRİZİ Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1920 Gümrü Antlaşmas, 1921 Kars Antlaşması, 1921 Moskova Antlaşması doğrudan Türkiye, Nahçivan’ın toprak bütünlüğünü garanti eden ülke
FRANSA 1936 SANCAK KRİZİ Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1921 Ankara Anlaşması doğrudan Türkiye’nin Suriye ile olan ortak sınırının belirlenmesi, Hatay’ın statüsünü ilgilendiriyor
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 1964 KIBRIS I Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1960 Kurucu Anlaşmalar doğrudan Türkiye, Kıbrıs Türk Toplumunun hak vestatüsünü garanti eden ülkelerden biri
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 1967 KIBRIS II Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1960 Kurucu Anlaşmalar doğrudan Türkiye, Kıbrıs Türk Toplumunun hak vestatüsünü garanti eden ülkelerden biri
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 1997 S300 FÜZE KRİZİ Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor de facto statü ihlali Dolaylı; KRY’nin silah anlaşması yapması ve silahların Ada’ya gelmesi askeri güç dengesini tek yanlı değiştirecek bir tehdit olarak görülüyor.
SURİYE 2015 SÜLEYMAN ŞAH TÜRBESİ KRİZİ Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1921 Ankara Anlaşması, 1923 Lozan Barış Antlaşması, TR-SYR Sınır Anlaşmaları  doğrudan Türkiye’nin exclave toprağı ile ilgili 
YUNANİSTAN 1955 6-7 EYLÜL OLAYLARI Ülke İçi Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1923 Lozan Barış Antlaşması dolaylı Türkiye, Lozan Barış Antlaşması hükümlerince ülkesindeki azınlıkların statülerini saygı göstermek ve korumakla yükümlü
YUNANİSTAN 1974 KIBRIS III Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1960 Kurucu Anlaşmalar doğrudan Türkiye, Kıbrıs Türk Toplumunun hak vestatüsünü garanti eden ülkelerden biri
YUNANİSTAN 1981 LİMNİ KRİZİ Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1923 Lozan Barış Antlaşması doğrudan Lozan Barış Antlaşması gereğince Yunanistan’a bırakılan Adaların Silahsızlandırılmış Statüsüne Yönelik İhlal Söz Konusu
YUNANİSTAN 1987 KITA SAH. KRİZİ Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1976 Bern Deklarasyonu doğrudan 1976 Bern Deklarasyonu ile tarafalar aralarında bir sınırlandırma antlaşması yapıncaya değin karasularının dışında faaliyet yapmayacaktır.
YUNANİSTAN 1989-1990 BATI TRAKYA KRİZİ Ülke Dışı Ahdi Yükümlülükleri İlgilendiriyor 1923 Lozan Barış Antlaşması doğrudan Yunanistan Lozan Barış Antlaşması hükümlerince ülkesindeki azınlıkların statülerine saygı göstermek ve korumakla yükümlü

 

TARAF ÜLKE KRİZ ADI İç – Dış Tetikleyici Eylem Ahdi Hukuk Var Ancak Mevcut Duruma İlişkin Hüküm İçermiyor Ahdi Hukuk Yok ve Taraflardan Biri Fiili Durum/Oldu-Bitti Yaratmak İstiyor Hangi Ahdi Yükümlülük İhlal Ediliyor? Durumsal Değişiklik Doğrudan [Henüz Müzakere Edilmemiş ve/ya Uzlaşılmamış] Ahdi Hukuka Yönelik İhlal Niteliğinde mi? Ahdi Hukukun İhlali Türkiye’nin Kendisine İlişkin mi Dışarıya Karşı Sorumluluğuna İlişkin mi?
FRANSA 1926 BOZKURT LOTUS Ülke İçi  Ahdi Statü/Yükümlülük Var  Fakat Hükümleri Farklı Yorumluyor 24 Temmuz 1923 Lozan İkamet ve Adli Selahiyet Sözleşmesi Fransa’nın iddiasının kabulü Türkiye’nin yargı yetkisinin olmadığı anlamını taşıyacağından yeni bir ahdi hukuk oluşacaktır.
IRAK (İNGİLTERE) 1924 MUSUL KRİZİ Ülke Dışı Genel Bir Ahdi Hukuk Var Ancak Özel Hüküm İçermiyor Evet Türkiye
YUNANİSTAN 1973 -1976 KITA SAHANLIĞI Ülke İçi Genel Bir Ahdi Hukuk Var Ancak Özel Hüküm İçermiyor Ahdi Statü/Yükümlülük Yok Fakat Hukuki Statü Oluşturma Arayışı Var 1923 Lozan Barış Antlaşması kriz konusu hakkında hüküm içermiyor. Evet Türkiye
YUNANİSTAN 1974-1980 NOTAM-FIR Ülke İçi-Dışı Ahdi Statü/Yükümlülük Var Fakat Hükümleri Farklı Yorumluyor Ahdi Hukuk Yok ve Taraflardan Biri Fiili Durum/Oldu-Bitti Yaratmak İstiyor 1944 Şikago Sözleşmesi,

Avrupa Bölgesel Seyrüsefer Anlaşmaları

Evet
YUNANİSTAN 1996 KARDAK KRİZİ Ülke Dışı Genel Bir Ahdi Hukuk Var Ancak Özel Hüküm İçermiyor Ahdi Statü/Yükümlülük Yok Fakat Hukuki Statü Oluşturma Arayışı Var 1923 Lozan Barış Antlaşması kriz konusu hakkında hüküm içermiyor. Evet Türkiye

 

TARAF ÜLKE KRİZ ADI İç – Dış Tetikleyici Eylem Ahdi Hukuk Var Ancak Mevcut Duruma İlişkin Hüküm İçermiyor Ahdi Hukuk Yok ve Taraflardan Biri Fiili Durum/Oldu-Bitti Yaratmak İstiyor Hangi Ahdi Yükümlülük İhlal Ediliyor? Durumsal Değişiklik Doğrudan [Henüz Müzakere Edilmemiş] Ahdi Hukuka Yönelik İhlal Niteliğinde mi? Ahdi Hukukun İhlali Türkiye’nin Kendisine İlişkin mi Dışarıya Karşı Sorumluluğuna İlişkin mi?
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 1997 S300 FÜZE KRİZİ Ülke Dışı de facto ateşkes / statü Ahdi Statü/Yükümlülük Yok Fakat Hukuki Statü Oluşturma Arayışı Var
KIBRIS (KRY-YUNANİSTAN) 2003 DOĞU AKDENİZ MEB Ülke Dışı Ahdi Statü/Yükümlülük Yok Fakat Hukuki Statü Oluşturma Arayışı Var Evet Türkiye ve KKTC
YUNANİSTAN 1973 -1976 KITA SAHANLIĞI Ülke İçi Genel Bir Ahdi Hukuk Var Ancak Özel Hüküm İçermiyor Ahdi Statü/Yükümlülük Yok Fakat Hukuki Statü Oluşturma Arayışı Var 1923 Lozan Barış Antlaşması kriz konusu hakkında hüküm içermiyor. Evet Türkiye
YUNANİSTAN 1996 KARDAK KRİZİ Ülke Dışı Genel Bir Ahdi Hukuk Var Ancak Özel Hüküm İçermiyor Ahdi Statü/Yükümlülük Yok Fakat Hukuki Statü Oluşturma Arayışı Var 1923 Lozan Barış Antlaşması kriz konusu hakkında hüküm içermiyor. Evet Türkiye