Türkiye’nin Dış Politika Krizlerinde Tehdit ve Saldırı Yoğunluğu

 

---

Türkiye’nin Dış Politika Krizlerinde Tehdit ve Saldırı Yoğunluğu

Karar alıcının krizi tetikleyen eylem ve davranışa yüklediği anlam her krizde aynı düzeyde değildir. Bu durum örnek krizlerimizde de gözlenmektedir. Karar alıcı krizi tetikleyen eyleme bağlı olarak hangi temel değer ve önceliklerine yönelik ne türden ve hangi ölçüde etkili bir tehdit ve/ya fiili saldırının olduğuna bağlı olarak kendi tepkisini belirlemektedir. Dolayısıyla karar alıcının tetikleyici bir gelişmeden doğan risk, tehlike, tehdit ve/ya saldırıyı birden fazla parametre özelinde dikkate alması mümkündür.

---

Karar alıcının krizi tetikleyen eylem ve davranışa yüklediği anlam her krizde aynı düzeyde değildir. Bu durum örnek krizlerimizde de gözlenmektedir. Karar alıcı krizi tetikleyen eyleme bağlı olarak hangi temel değer ve önceliklerine yönelik ne türden ve hangi ölçüde etkili bir tehdit ve/ya fiili saldırının olduğuna bağlı olarak kendi tepkisini belirlemektedir. Dolayısıyla karar alıcının tetikleyici bir gelişmeden doğan risk, tehlike, tehdit ve/ya saldırıyı birden fazla parametre özelinde dikkate alması mümkündür. Projemizde ICB Projesinde yararlanılan parametreler esas alınarak yapılan analizde aşağıdaki bulgular ortaya çıkmıştır.

Tablo’dan da gözlemlenebileceği gibi on krizde doğrudan Türkiye’ye veya Türkiye’nin statüsünü koruma yükümlülükleri bakımından taahhüt altında bulunduğu aktörlere yönelik tehditleri “varlık ve toprak bütünlüğüne yönelik tehdit” olarak gördüğü anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bu düzeyde bir tehdit algısı kriz yönetim stratejileri açısından askeri kuvvet kullanma tehdidine başvurma olasılığını da yükseltmektedir. Kıbrıs ve Nahçivan krizlerinde Türkiye antlaşmalardan kaynaklanan statüyü ihlal eden tehdit ve saldırıları ortadan kaldırmak için zorlayıcı diplomasiden yararlanarak krizleri çözmüştür.

Sekiz dış politika krizinde ise Türkiye’nin meşruiyetçi bir yaklaşım izlediği anlaşılmaktadır. Söz konusu krizleri tetikleyen eylemler Türkiye’nin temel değer ve öncelikleri bakımından tek yanlı bir statü değişikliği yaratacak nitelikte olduğundan dolayı ya daha önce üzerinde zımni bir anlaşmanın olduğu veya daha henüz bir anlaşma yapılamamış bir konuda hak kaybına uğramamak için tepki geliştirmek zorunda kalmıştır. Bu nitelikteki tehdit algısının azınlıkların statülerinin ihlalinden kaynaklanmış olması karar alıcı bakımından duyarlılığı askeri değil fakat siyasi bir tehdit algısına yöneltmektedir. Diğer yandan henüz bir anlaşmaya varılamamış bir konuda (deniz yetki alanlarının belirlenmesinde olduğu gibi) ortaya çıkan krizlerde fiili durum ve/ya oldu-bitti yaratma çabaları karar alıcı tarafından hak kaybı yaratacak tehditler olarak değerlendirilmiş ve konu “kriz” olarak değerlendirilmiştir.

Beş krizde ise uluslararası ve/ya bölgesel alt sistemde Türkiye’nin nüfuz ve etkinliğini bozacak ve/ya etki kaybına neden olabilecek eylemler söz konusudur. Bu krizlerin her birinde etki kaybı ve Türkiye’nin önceliği, çıkarı birbirinden farklıdır. Ancak Türkiye söz konusu krizlerin yönetim süreçlerinde bir tür meydan okuma ile karşı karşıya kalmıştır. Iraklı Sığınmacılar Krizi’nde Türkiye sığınan Kürtlerin güvenliğini sağlamak amacıyla sınırlarını sığınmacılara açmış, Irak ile ilişkileri gerginleşmiştir. Süleymaniye Baskını Krizi’nde ise doğrudan Türk askeri timini, dolayısıyla Irak’taki askeri varlığını hedef alan bir saldırı ile karşılaşmış ve saldırıyı önleyemediği gibi sonrasında da tepkisini göstermekte yetersiz kalmıştır. Fiili olarak Irak’taki güç ve nüfuz mücadelesinin izleri bu krizde gözlenmektedir. Bölgede bağımsız bir Kürt yönetiminin oluşmasının önünde engel olma potansyeli veya Irak’taki Türkmen varlığının hak ve çıkarlarının korunmasında Türkiye’nin üstlenmiş olduğu destekleyici rol bu baskın dolayısıyla sorgulanmış ve sınanmıştır. Türkiye ile ABD’nin Irak özelindeki siyasasının temel parametrelerinin çatıştığı bu krizde somutlaşmıştır. Dolayısıyla saldırının Türkiye’yi baskı altında tutma hedefine dönük olduğu da söylenebilir. Mavi Marmara Krizi’nde ise Türkiye’nin Filistin sorununa ilişkin olarak aktif bir siyasa izlemeye çalışmasının İsrail-Türkiye ilişkileri bakımından bir meydan okuma ve çatışma sürecine yol açacağı sinyalleri okunmaktadır. Türkiye’nin Gazze’ye uygulanan ablukanın meşruiyetini sorgulayan açıklamaları ve yardım filosunu desteklemiş olması İsrail bakımından bir meydan okuma olarak algılanmıştır. Müdahale sonrasında Türkiye’nin sert açıklamaları ve istemleri de gelişmeleri bölgesel saygınlık ve nüfuz açısından değerlendirmiş olduğunu göstermektedir.