TDP Krizleri İç-Dış Tetikleyenler Tablosu

---

Krizin Tetikleyicisinin Ülke İçinde veya Dışında Olması

Türkiye’nin dış politika krizlerine neden olan, uyuşmazlık, çatışmanın bir aşamasında taraflar arasında krizi tetikleyen eylemsel davranış ülke içinde (Türkiye’de) olabileceği gibi ülkesel sınırların dışında da gerçekleşmiş olabilir. Bu açıdan bakıldığına 34 dış politika krizinden 26’sı Türkiye dışında tetiklenmiş, 8’i ise Türkiye’de gerçekleşmiştir. Teknik anlamda bir krizin içeride tetiklenmiş olması ya içeride tasarlanıp içeride, dışarıda uygulanması ve/ya dışarıda tasarlanmakla birlikte ülke sınırları içerisinde uygulanması ile söz konusudur.

---

Ülke içindeki bir söz veya eylem sonucunda tetiklenen krizlerden bazılarında Türkiye’nin iradi bir tercihinden söz etmek mümkündür. Kimi zaman kararlaştırılan söz veya eylemin herhangi bir kriz çıkartması beklenmez, istenmez. Ancak buna rağmen uygulamaya sokulan söz/eylem sonucu açısından bir krizin tetikleyicisi olur. Örneğin 1935 Bulgaristan Krizinde Türkiye’nin Trakya bölgesini dönemin bölgesel ve uluslararası sistem koşullarını da dikkate alarak doğrudan kendi güvenliğini sağlamaya yönelik olarak silahlandırmış olması Bulgaristan bakımından kaygı ile karşılanmış ve kendisine yönelik bir tehdit olarak görülmüştür. Benzer şekilde 1929-130 yıllarında Türkiye’nin kendi topraklarında Kürt isyancıları ile girişmiş olduğu mücadele isyancıların İran topraklarına kaçması ve buradan saldırılarını sürdürmeleri üzerine Türkiye-İran arasındaki ilişkileri gerginleştirmiştir. Türkiye’nin Ağrı İsyanı sonrasında sıcak takip sonucu İran topraklarına girmesi ve bir daha benzer bir durumla karşılaşmamak için sınır düzenlemesi talep etmesi iki ülke arasında sınır güvenliği bakımından bir kriz doğurmuştur.
Tasarlanmış bir kriz olması bakımından gerek 1974-1976 Ege Denizi Kıta Sahanlığı, 1974-1979 NOTAM-FIR, 1998 Suriye Öcalan krizleri ülke sınırları içerisinde tasarlanmış olmakla beraber sonuçlarını ülke sınırları dışında gözlemlediğimiz kriz örnekleridir. Ayrıca 1955 6-7 Eylül Olaylarını da içeride tetiklenmiş krizler içerisinde kabul etmek gerekir. Türkiye sınırları içerisinde azınlıklara yönelik bir saldırıya dönüşmesi nedeniyle içsel bir tasarrufun dış ilişkileri etkilediği görülür. Azınlıkların statüsü bakımından Lozan’da kurulan ilişki Yunanistan’ı bu krizde muhatap haline getirmiştir. 1942 Struma krizinde ise geminin Marmara’da demirlemiş olması ve Türkiye’den yardım ve kolaylık talep etmeleri dolayısıyla farklı bir süreç yaşanmıştır. Türkiye Montrö Boğazlar Sözleşmesi gereği savaşan ülke olmadığı ve savaş dışı kaldığı için geminin Boğazlardan geçişi bakımından herhangi bir kısıtlama yapma hakkında sahip değildir. Bununla birlikte söz konusu geminin geçişi ve/ya sığınmacıların talepleri konusunda yapacağı tercihin Türkiye’yi dönemin hassas dengeleri bakımından bir sıcak çatışmaya sürüklemesi riski yüksektir. Bir yandan Almanlar diğer yandan İngilizler ve Sovyetlerin baskıları altında vereceği kararın kendisini savaşa sürüklememesine odaklanmıştır.
 

---