| TÜRKİYE DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ | ||||
| KRİZ YÖNETİMİ BÜTÜNLEŞİK ÖZET TABLOSU | ||||
| GENEL BİLGİLER | KRİZİN ADI | 1957 Suriye Krizi | ||
| DIŞ POLİTİKA KRİZİ AKTÖRLERİ | Türkiye-Suriye | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN BİRİM | Suriye | |||
| HÜKÜMET YAPILARI | TÜRKİYE | Çoğunluk Hükümeti | ||
| KARŞI TARAF | Askeri Hükümet | |||
| SEÇİLMİŞ KARAR ALMA SÜRECİ AKTÖRLERİ | TÜRKİYE | |||
| DEVLET BAŞKANI | Celal Bayar | |||
| BAŞBAKAN | Adnan Menderes | |||
| DIŞİŞLERİ BAKANI | Fuat Köprülü | Fatin Rüştü Zorlu | ||
| SAVUNMA BAKANI | Hasan Şemi Ergin | |||
| İÇİŞLERİ BAKANI | ||||
| GNKUR BAŞKANI | Necdet Üruğ | |||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | Adnan Şekif Kural | |||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | Mahmut Dikerdem | |||
| RAKİP ÜLKE | ||||
| DEVLET BAŞKANI | Şükrü Kuvvetli | |||
| BAŞBAKAN | Faris El Khoury | |||
| DIŞİŞLERİ BAKANI | Salah Bitar | |||
| SAVUNMA BAKANI | Halid El Azm | |||
| İÇİŞLERİ BAKANI | ||||
| GNKUR BAŞKANI | ||||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| ÇATIŞMA – KRİZ İLİŞKİSİ | -Kriz bir çatışma sürecinde tetikleyici bir sözsel/eylemsel [askeri] girişimin devamında ortaya çıkıyor ise çatışma-kriz ilişkisini açıklayacak bilgi girilir | Tekrarlanmayan Çatışma | ||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAY | -Çatışmayı krize tetikleyen somut-özgül sözsel/eylemsel davranışın ne olduğu açıkça belirtilir | Suriye'nin SSCB ile yakınlaşması, ekonomik ve askeri yardımları kapsayan anlaşmalar yapması sonucu Türkiye'de oluşan tehdit algısı ve çevrelenmişlik hissi. | ||
| KRİZİN SÜRESİ | KRİZİN TETİKLENME TARİHİ | -Krizi başlatan tetikleyici davranışın ortaya çıktığı tarih açıkça belirtilir | 6-Aug | |
| KRİZİN SONA ERME TARİHİ | -Krizin sonlanma tarihi açıkça belirtilir | 29-Oct-57 | ||
| KRİZİN TİPİ | ||||
| Tarafları Açısından | İki taraflı | |||
| Çıktığı Coğrafya Açısından | Ortadoğu | |||
| Kriz – Zaman İlişkisi Açısından | Gelişen Kriz | |||
| Krizi Çıkaran Tarafın Niyeti Açısından | Algısal Güvenlik Krizi | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAY | OLAYIN KATEGORİSİ | Siyasi, askeri | ÖZET: -Suriye'nin bölgede kendine düşman olarak gördüğü İsrail'e karşı silahlanması, güvenmediği batı ülkelerine karşı Mısır ve SSCB ile yakınlaşması Türkiye ve diğer bölge ülkelerini tedbir almaya itmiştir. Suriye'nin SSCB ile askeri işbirliğine gitmesi, ekonomik ve askeri yardımlar içeren anlaşma yapması sonucu Türkiye bu dönemde 1945 Sovyet talepleri ve 1951 Kore savaşı nedeniyle ciddi bir Komünizm korkusu yaşamaktadır tarihsel bir korku olarak da adlandırabileceğimiz Sovyet çevrelemesi nedeniyle kendini tahlike altında görmüş ve önlemler almıştır. uluslararası ilişkilerde önemli bir yer tutan algılar Türkiye'nin sübjektif olarak büyük bir tehdit algılamasına neden olmuştur. Algısal güvenlik krizi olarak belirtebileceğimiz bu kriz Suriye'nin bölgedeki "diğer" düşmanlarına karşı aldığı tedbirler yönüyle Türkiye tepkisini göstermektedir. Türkiye güvenliğini sağlamak için o dönemde bölge ülkelerini Bağdat Paktına çekmeye çalışırken tam aksi yönde bir tutumla karşılaşmıştır. Zaten kötü olan ilişkiler gerek SSCB nin yardımları gerekse güçlenen radikal sol hareketler neticesinde krize doğru evrilmiştir. Suriye savunma bakanı El Azm ekonomik ve askeri yardım paketleri içeren anlaşmaların açıklanmasıyla kriz patlak verdi. 6 ağustos 1957'de Suriye ve SSCB arasında yapılan ekonomik ve askeri yardımları kapsayan anlaşmanın duyulması ile bölge ülkeleri alarma geçmiştir. Bir uyaran olarak adlandırabileceğimiz bu anlaşmanın açıklanması ile sadece Türkiye değil diğer bölge ülkeleri de endişeye kapılmıştır. Suriye'de komünist bir generalin genel kurmay başkanı olması ve silah sevkiyatına devam edilmesini sağlayan anlaşma ABD 'yi de endişelendirmeye başlamıştı. ABD komşuların harekete geçmesini teşvik etmiş bu yönde doğu Akdeniz ve Adana ya gerekli askeri destek yollamıştır. Amerika 6. Filo'yu Akdeniz'e göndermiş askeri uçaklarının çoğu İncirlik üssüne getirilmişti. Tüm bunların yanında Irak ve Ürdün kralı ayrıca Amerika Dışişleri Bakan Yardımcısı Loy Henderson da Türkiye'ye gelerek Adnan Menderes ve Celal Bayar ile görüşmüş ve ABD olası saldırılara karşı bu ülkelere destek vereceğini söylemiştir.ABD'nin tutumu 5 Eylül Henderson raporundan sonra sertleşmiş Irak, Ürdün ve Lübnan'a silah yardımını arttırmış, Türkiye ise sınıra asker yığmaya başlamıştır. Tüm bu gelişmeler gerek SSCB gerekse Mısır ve Suriye'de askeri bir müdahale hazırlığı olarak görülüyordu. | |
| KRİZİN TETİKLEYİCİSİ | Siyasi, dış değişim | |||
| KRİZ TETİKLEYİCİSİNİN ŞEKLİ | Silahlanma, sistemdeki değişim, tehdit | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAYA İLK TEPKİ | Sözlü tepki ,siyasi tepki, şiddet içermeyen askeri eylemleri kapsayan çoklu tepki | |||
| KRİZ YÖNETİM ANALİZ SÜRECİ | KRİZ YÖNETİM EVRESİ | KRİZ BAŞLANGIÇ EVRESİ | -Krizin tetikleyicisi olan davranışın içinde gerçekleştiği çatışma sürecinin uyaranlarının algılanması, değerlendirilmesine ilişkin evre | Suriye'nin SSCB ile yaptığı anlaşmadan rahatsız olan böge ülkeleri başkanları ve ABD'li yetkililerin görüşmesi, sonrasında Irak ve Ürdün'e ABD Dışişleri Bakan yard. yaptığı ziyaret sonucu meselenin ciddi kritik olduğu düşünülerek bu ülkerere ABD tarafından askeri yardım yapılmasına karar verildi. |
| TIRMANMA EVRESİ | -Krizin tetikleyicisi söz ve eylemin gerçekleştiği evre; savunmacı taraf için kriz algısına bağlı olarak tepki verme zorunluluğunun tartışıldığı süreç | ABD'nin desteğini gören Türkiye, Suriye sınırına asker yığmaya başlamış bunun üzerine SSCB Başkanı Bulganin Menderes'e mektup göndererek tüm bu olanların farkında olduğunu ve olası bir müdahelenin bölgesel düzeyde kalmayacağını ve Türkiye'nin zorlanacağını ifade etmiştir. Devam eden askeri hareketlilik ile birlikte Türkiye Suriye krizi iki blok arasındaki krize dönüştü. Türkiye NATO nun doğu kanadının düşmanlarca kuşatıldığını söyleyerek meseleyi güvenlikleştirip daha aktif bir rol almak istemiştir. ABD herhangi bir müdahaleye sıcak bakmamakta ve sorumluluk almak istememektedir. Ama Türkiye'ye hiçbir şekilde engellememiş bunun üzerine Türkiye sınırdaki güçlerinin sayısını 32.000 den 50.000'e yükseltmiştir. SSCB başbakanı Bulganin Menderes e gönderdiği mektup TR-SR arasındaki gerginliği daha da arttırmıştır. Türkiye nin müdahale hazırlığında olması ve ABD yardımlarını dikkatle izlediklerini söylemekte ve yapılacak herhangi bir operasyonda Türkiye nin çok zor durumda kalacağını belirtmiştir. SSCB Türkiye'ye bu mektupla gözdağı vermekte ve ciddi uyarılarda bulunmaktaydı. 5 Ekimde Menderes cevabi mektubunda suçlamaları reddetmiş ve saldırı planlarının olmadığını söylemiştir. Suriye Türkiye yi sınır hadiseleri çıkarmak, Suriye hava sahasına tecavüz etmekle ve sınıra asker yığmakla suçlamış ve 8 Ekim 1957 de Türkiye’ye protesto notası vermiştir. Türkiye ise 15 Ekimli cevabi notada bu iddiaları kabul etmemekteydi. Öte yandan Kruschev Amerikan New York Times gazetesine 9 Ekimde verdiği demeçte eğer savaş patlak verirse Türkiye ye daha yakın olduklarını söylemiş ve savaş çıkarsa Türkiye'nin birgün bile dayanamayacağını söyleyerek tehdit etmiştir. Buna karşılık ABD Türkiye yi korumayı taahhüt etmiştir. SSCB'nin tehdidi ve ABD'nin Türkiye'yi desteği iki süper gücü karşı karşıya getirmiştir. 25 Ekimde ABD Başkanı ile İngiltre Başbakanı bir bildiri yayımlayarak NATO'nun 5. maddesini işletebileceklerini söylemişlerdir. ABD'nin bu destekleyici tutumu Sovyetleri yumuşatmayı başarmıştır. Suudi Arabistan da arabuluculuk girişimlerinde bulunmuş ancak Suriye reddetmiştir. Suriye ve SSCB'nin isteğiyle sorun 22 ekimde BM gündemine getirilmiştir. | ||
| KRİZ EVRESİ | -Savunmacı tarafın krize özgü tepkisini kararlaştırdığı ve uyguladığı evre; kriz bu evrede yatay veya dikey tırmanabilir. Kriz yönetimi stratejilerine bağlı olarak stres ve gerginliğin yumuşamasına doğru gidiş… | Tüm bu olanlar üzerine Suriye Türkiye’yi sınır hadiseleri çıkarmak, Suriye hava sahasına tecavüz etmekle ve sınıra asker yığmakla suçlamış 9 Ekimde Türkiye’ye nota vermiş ve sınırdaki askeri yığınağın durdurulmasını istemiştir Türkiye ise 17 Ekimde verdiği cevapta bu iddiaları reddederek iki ülke arasındaki gerginliğin SSCB’nin ilerde Suriye’yi silah deposu haline getirmek istediğinden dolayı meydana geldiğini öne sürmüştür.Sovyet Komünist Partisi Genel Sekreteri Kruschev 9 Ekim 1957’de New York Times gazetesine verdiği mülakatta Türkiye'nin çok zayıf olduğunu ve bir savaşa dayanamayacağını ifade etmiştir. bununla birlikte ABD de desteğini göstermiş güdümlü füze kruvazörü Canberra ve altıncı filoya ait bazı gemiler dayanışma gösterisi olarak İzmir limanına gelmiştir. | ||
| KRİZ SONRASI EVRE | -Taraflar arasında krizi sonlandıracak girişimlerde başarı sağlandığı takdirde kriz evresi sona erer. Sonrasında ise etkilerin gözlendiği evre başlar. | 22 Ekimde BM Genel Kurul'da görüşmeler başlamış ancak çoğunluk sorunun iki ülke arasında çözülmesi gerektiğine karar vermişler ve 30 Ekimde sorun BM gündeminden çıkarılmıştır. Türk hükümeti sert tutumunu değiştirerek daha ılımlı bir yaklaşım sergilemekte Bakanlık Genel Sekreteri Selim Sarper Suriye'nin Ankara büyükelçisi ile görüşerek çözüme ikna etmeye çalışıyordu. 29 Ekim tarihinde Moskova'daki Türk Büyükelçiliğinde yapılan Cumhuriyet resepsiyonunda Kruschev oldukça samimi tavırlar sergilemiş Ortadoğu'ya yönelik hiçbir tehdidin sözkonusu olmadığını söylemiştir. Bu gelişmeler üzerine 30 Ekimde Suriye Dışişleri Bakanlığı yaptığı açıklamada Türkiye-Suriye arasındaki gerginliğin hafiflediğini belirtmiş ve Suriye yaptığı şikayetleri Kasım ayında geri çekmiştir.Sovyetlerin kriz karşısında tutumunun yumuşaması Türkiye ve Suriye arasındaki gerginliği de azaltmış ve Türkiye Mart 1957’den itibaren sınıra yığdığı birlikleri geri çekmeye başlamıştır. İlişkiler yavaş yavaş normale dönmeye başlamıştır.1 Şubat 1958 tarihinde Suriye ve Mısır Birleşik Arap Cumhuriyeti adı altında birleşmişler ve Türkiye bu birliği 11 Mart 1958’de resmen tanımıştır. Bu tanıma ile birlikte iki ülke arasındaki ilişki farklı bir boyuta taşınmıştır. | ||
| KRİZİN VE KRİZ YÖNETİMİNİN ÖZELLİKLERİ | KRİZ YÖNETİM TRATEJİLERİ | ALGILANAN TEHDİDİN CİDDİYETİ | -Karar alıcının "kriz"i tetikleyen söz ve eyleme temel değer, öncelikleri bakımından yüklemiş olduğu önem ve anlamın ölçüsü hakkında bilgi verir. Karar alıcı için tehdit ve saldırı ciddiyeti yüksek ise buna uygun kriz yönetim stratejileri seçilir. | Sınırlı askeri tehdit, uluslararası sistem ve/ya bölgesel alt sistemde etki kaybı |
| RAKİBİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ | -Krizi tetikleyen eylemi gerçekleştiren tarafın kriz yönetim stratejisi hakkında bilgi verir. | Yıpratma | ||
| RAKİBİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ | -Rakibin kriz sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. | Üçüncü aktör desteği, şiddet içermeyen askeri | ||
| TÜRKİYE'NİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ | -Türkiye'nin kriz sürecinde uygulamış olduğu kriz yönetim strtejileri hakkında bilgi verir. | Sınırlı tırmandırma stratejisi | ||
| TÜRKİYE'NİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ | Türkiye'nin kriz yönetim sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. | Üçüncü aktör desteği, şiddet içermeyen çözüm, arabuluculuk | ||
| ŞİDDET SEVİYESİ | -Kriz yönetim sürecinde taraflar arasında askeri şiddetin düzeyi hakkında bilgi verir. Şiddetten kasıt zarar verici silahlı çatışmanın gerçekleşmesidir. | Psikolojik stres ve baskı yaratma, şiddet unsuru yok | ||
| ÜÇÜNCÜ AKTÖRLERİN YAKLAŞIMI | 3. AKTÖR / UA ÖRGÜTLER | 3. AKTÖR MÜDAHİL ÖRGÜT | -Üçüncü aktör olarak hangi uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. | BM |
| 3. AKTÖR ULUSLARARASI ÖRGÜT MÜDAHALESİ | -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. | Arabuluculuk | ||
| 3. AKTÖR / DEVLETLER | 3. AKTÖR DEVLET | -Üçüncü aktör olarak hangi devletlerin, krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. | ABD, SSCB, İngiltere, Suudi Arabistan | |
| 3. AKTÖR DEVLET MÜDAHALESİ | -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak devletlerin, krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. | Askeri/siyasi destek, eylem çağrısı, dostane girişim, arabuluculuk | ||
| KRİZİN SONUCU | SONUCUN NİTELİĞİ | -Krizin nasıl sonuçlandıırlmış olduğuna ilişkin bilgi verir. | ||
| SONUCUN ŞEKLİ | -Krizin taraflar arasında hangi şekilde sonlandırıldığı hakkında bilgi vermektedir. | Yarı resmi anlaşma | ||
| KRİZ SONRASI STATÜ | -Kriz sonlandırılmış ise kriz sonrası süreçte taraflar arasındaki ilişkilerde nasıl bir statünün ortaya çıktığı hakkında bilgi vermektedir. | Statüko ante | ||
| KAYNAK ÖNERİSİ | REFERANS ADI | |||
| 1 | Ömer Kürkçüoğlu, Türkiye’nin Arap Ortadoğu’suna Karşı Politikası(1945-1970), Barış Kitap | |||
| 2 | Lütfü Akdoğan, Krallarla ve Başkanlarla 50 Yıl,Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, 2011 | |||
| 3 | Reem Abou-El-Fadl, “Turkey’s Cold War Alliance: Nation-Building and the Utility of the 1957 Syrian Crisis”, Turkey-Syria Relations Between Enmity and Amity, der. Raymond Hinnebusch ve Özlem Tür, Ashgate Publishing, 2013 | |||
| 4 | Hüner Tuncer, “Menderes'in Dış Politikası Batı'nın Güdümündeki Türkiye”, Kaynak Yayınları,2013 | |||
| 5 | Hüseyin Bağcı, Türk Dış Politikasında 1950'li Yıllar, Metu Press Yayınları, Ankara, 2001 | |||
| 6 | ||||
| 7 | ||||
| 8 | ||||
| 9 | ||||
| 10 | ||||