| TÜRKİYE DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ | ||||
| KRİZ YÖNETİMİ BÜTÜNLEŞİK ÖZET TABLOSU | ||||
| GENEL BİLGİLER | KRİZİN ADI | 1945 SOVYET TALEPLERİ KRİZİ | ||
| DIŞ POLİTİKA KRİZİ AKTÖRLERİ | Türkiye-SSCB | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN BİRİM | Devlet | |||
| HÜKÜMET YAPILARI | TÜRKİYE | Tek Parti Hükümeti | ||
| KARŞI TARAF | Tek Parti Hükümeti | |||
| SEÇİLMİŞ KARAR ALMA SÜRECİ AKTÖRLERİ | TÜRKİYE | |||
| DEVLET BAŞKANI | İsmet İnönü | |||
| BAŞBAKAN | Şükrü Saraçoğlu | |||
| DIŞİŞLERİ BAKANI | Hasan Saka | |||
| SAVUNMA BAKANI | Cemil Cahit Toydemir | |||
| İÇİŞLERİ BAKANI | ||||
| GNKUR BAŞKANI | Cahit Omurtak | |||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | Selim Sarper | |||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| RAKİP ÜLKE | ||||
| DEVLET BAŞKANI | Josef Stalin | |||
| BAŞBAKAN | ||||
| DIŞİŞLERİ BAKANI | Vyaçheslav Molotov | |||
| SAVUNMA BAKANI | ||||
| İÇİŞLERİ BAKANI | ||||
| GNKUR BAŞKANI | ||||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | Sergei İvanoviç Kavtarazde | |||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| ÇATIŞMA – KRİZ İLİŞKİSİ | Tekrarlamayan çatışma | 19 Mart 1945’de SSCB Dışişleri Bakanı Molotov’un Türkiye’nin Moskova Büyükelçisi Selim Sarper ile yaptığı görüşmede yaptığı görüşmede, Türkiye ve SSCB arasında 1925 tarihli Dostluk-İşbirliği ve Saldırmazlık Antlaşması’nın yenilenmeyeceğini bildirmiştir. Ayrıca, Molotov, Montreux sözleşmesinde değişiklikler yapılmasını gerektiğini ifade etmiştir. 4 Nisan 1945’te İsmet İnönü İngiltere ile yapılan görüşmelerden sonra “andlaşmada değişiklik taleplerini dikkat ve iyi niyetle incelemeye hazır bulunduğunu” Rusya’nın Ankara Büyükelçisine (Vinogradof) bir deklarasyonla bildirmiştir. | Bu görüşmede 1921 tarihli sınır antlaşmasının yeniden güncellenmesi -buna mukabil Kars ve Ardahan’ın SSCB’ye iadesi, boğazlarda üs ve ortak savunma talebi gündeme gelmiştir. | |
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAY | -Çatışmayı krize tetikleyen somut-özgül sözsel/eylemsel davranışın ne olduğu açıkça belirtilir | |||
| KRİZİN SÜRESİ | KRİZİN TETİKLENME TARİHİ | 12 Haziran 1945 | 12 Haziran’da İsmet İnönü başkanlığında toplanan kabinenin Sovyet Talepleri’ni resmen taleplerini resmen reddetmesi. | |
| KRİZİN SONA ERME TARİHİ | 30 Mayıs 1953 | Resmi olarak Sovyet taleplerinden vazgeçildiğini Stalin sonrası dönemde 30 Mayıs 1953’te gerçekleştirilen yarı resmi açıklama | ||
| KRİZİN TİPİ | ||||
| Tarafları Açısından | -Krizin analizi için tarafları açısından açık bilgi verilir | İki Taraflı Dış Politika Krizi | ||
| Çıktığı Coğrafya Açısından | -Krizin ortaya çıktığı coğrafya açısından açık bilgi verilir | Karadeniz /Kafkaslar | ||
| Kriz – Zaman İlişkisi Açısından | -Krizin analizi açısından ortaya çıkış zamanı hakkında açık bilgi verilir | Gelişen Kriz | ||
| Krizi Çıkaran Tarafın Niyeti Açısından | -Kriz yaratacak sözsel/eylemsel davranışı gerçekleştiren tarafın niyetine ilişkin bilgi verilir | Tasarlanmış Kriz | ||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAY | OLAYIN KATEGORİSİ | Siyasi, Askeri | ÖZET: -Türk dış politikası krizleri içerisinde 1945 Sovyet Talepleri Krizi, en uzun döneme yayılan krizdir. Kriz, 12 Haziran 1945’te başlamış, 1947 Truman Dokrini ile etkisini azaltmış ancak Stalin’in ölümü sonrasında Rus yöneticilerin 30 Mayıs 1953’te yaptıkları yarı resmi deklarasyon ile sona ermiştir. Sovyet Talepleri Krizi, Soğuk Savaş’ın ortaya çıkışının ilk işaretlerinin hissedildiği, uluslararası sistemdeki değişim ve bloklaşma hareketlerinin ortaya çıkmaya başladığı bir dönemde meydana gelmiştir. Sovyet talepleri Krizi, Türkiye açısından her alanda büyük bir değişime işaret etmektedir. Sovyet Talepleri Krizi, Türkiye’nin hem iç, hem de dış politikasında önemli değişiklerin yaşanmasına neden olmuştur. Toprak talepleri, Türkiye’nin batı bloğunda yer almasının önünü açtığı gibi, ülke içerisinde çok partili hayata geçilmesini de sağlamıştır. |
|
| KRİZİN TETİKLEYİCİSİ | SSCB’nin Türkiye’den toprak talebi (Kars ve Ardahan) | |||
| KRİZ TETİKLEYİCİSİNİN ŞEKLİ | Sözlü Eylem | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAYA İLK TEPKİ | Siyasi, Askeri | |||
| KRİZ YÖNETİM ANALİZ SÜRECİ | KRİZ YÖNETİM EVRESİ | KRİZ BAŞLANGIÇ EVRESİ | -Krizin tetikleyicisi olan davranışın içinde gerçekleştiği çatışma sürecinin uyaranlarının algılanması, değerlendirilmesine ilişkin evre | 1921 Tarihli “saldırmazlık antlaşması” olmasının yenilenmeyecek olmasıSSCB’nin Türkiye’ye saldırmazlık taahhüdünü sona ermesi anlamına geliyordu. Türkiye cephesinde “Sovyet Talepleri” olarak isimlendirilen bu üç talep tam bir güvenlik sorunu olarak algılanmıştır. |
| TIRMANMA EVRESİ | -Krizin tetikleyicisi söz ve eylemin gerçekleştiği evre; savunmacı taraf için kriz algısına bağlı olarak tepki verme zorunluluğunun tartışıldığı süreç | Sovyet Talepleri’nin Türkiye tarafından kabul edilememesi, Türküye’nin öncelikle İngiltere daha sonra ise ABD desteğine başvurması ve bu amaçla çok partili hayata geçilerek ABD ittfakı içerisinde yer alacağının ortaya çıkması krizi tırmandırmıştır. | ||
| KRİZ EVRESİ | -Savunmacı tarafın krize özgü tepkisini kararlaştırdığı ve uyguladığı evre; kriz bu evrede yatay veya dikey tırmanabilir. Kriz yönetimi stratejilerine bağlı olarak stres ve gerginliğin yumuşamasına doğru gidiş… | 07 Haziran 1945 Molotof-Sarper görüşmesi, 12 haziran’da Ankara’ya bildirildi.Dünya basınına ise 26 Haziran’da yansımıştır. (boğazlarda imtiyazlı statü ve Kars Ardahan)Ayrıca Reuters’ın belirttiğine görebu talepler daha demokratik temsili bir Türk hükümeti kurulmasını da içermektedir.Dolayısıyla Sovyetlerin Türkiye’de rejimi değiştirmeye yönelik bir çabasının da olduğunu belirtmrk mümkündür. 18 Haziran’da Büyükelçi Sarper taleplerin müzakere dahi edilemeyeceğini resmi olarak Molotov’a bildirmiştir. Bu dönemde Sovyetler öncelikle hem Türkiye’nin hem de Müttefiklerin tepkisini ölçmeye yönelmiştir. | ||
| KRİZ SONRASI EVRE | -Taraflar arasında krizi sonlandıracak girişimlerde başarı sağlandığı takdirde kriz evresi sona erer. Sonrasında ise etkilerin gözlendiği evre başlar. | Türkiye ordusunu kuvvetlendirmek ve ekonomik gücünü arttımak için ABD Kongresi’den” Truman Yardımı”nı almıştır. 1951 yılında ise NATO’ya dahil olmuştur. | ||
| KRİZİN VE KRİZ YÖNETİMİNİN ÖZELLİKLERİ | KRİZ YÖNETİM STRATEJİLERİ | ALGILANAN TEHDİDİN CİDDİYETİ | -Karar alıcının “kriz”i tetikleyen söz ve eyleme temel değer, öncelikleri bakımından yüklemiş olduğu önem ve anlamın ölçüsü hakkında bilgi verir. Karar alıcı için tehdit ve saldırı ciddiyeti yüksek ise buna uygun kriz yönetim stratejileri seçilir. | Toprak Bütünlüğüne Yönelik Tehdit |
| RAKİBİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ | -Krizi tetikleyen eylemi gerçekleştiren tarafın kriz yönetim stratejisi hakkında bilgi verir. | SSCB, kendisine oranla çok daha güçsüz durumda bulunan Türkiye’ye karşısında talep edilen şeyi gerçekleştirmeyi reddederse bir şekilde acı çekeceği ve ciddi zarara uğrayacağı algısını oluşturmak üzere kurgulanmış şantaj stratejisi uygulayarak krizde Türkiye’nin güvenlik endişelerini tetiklemiştir. | ||
| RAKİBİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ | -Rakibin kriz sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. | Türkiye, uluslararası aktörlerin desteğini yanına çekmek; krizin ilk dönemlerinde İngiltere daha sonraları ise ABD’nin desteğine odaklanmıştır. | ||
| TÜRKİYE’NİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ | -Türkiye’nin kriz sürecinde uygulamış olduğu kriz yönetim strtejileri hakkında bilgi verir. | Türkiye’nin boğazlar meselesi ve SSCB’nin toprak taleplerine ilişkin ilk politikası egemenliğini ihlal eden talepleri reddetmek, diğer konularda ise açık kapı bırakmak şeklinde ifade edilebilir. | ||
| TÜRKİYE’NİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ | Türkiye’nin kriz yönetim sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. | Kriz süresince şiddet unsuru bulunmamakla birlikte bazı askeri hareketlikler olmuş bu da Türkiye’yi alarm durumuna geçirmeye yetmiştir. | ||
| ŞİDDET SEVİYESİ | -Kriz yönetim sürecinde taraflar arasında askeri şiddetin düzeyi hakkında bilgi verir. Şiddetten kasıt zarar verici silahlı çatışmanın gerçekleşmesidir. | Türkiye’nin Dönemin süper güçlerinden Sovyetler karşısında güç asimetrisinden kaynaklanan bir dengesizlik söz konusudur. | ||
| ÜÇÜNCÜ AKTÖRLERİN YAKLAŞIMI | 3. AKTÖR / UA ÖRGÜTLER | 3. AKTÖR MÜDAHİL ÖRGÜT | -Üçüncü aktör olarak hangi uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. | Kriz döneminde BM antlaşması yeni imzalandığı için olaya müdahil olabilecek tek örgüt BM’dir. Fakat BM’nin krize ilişkin herhangi bir karar almadığı bilinmektedir. Bu nedenle üçüncü aktör örgüt davranışının krizde etkili bulunmadığı söylenebilir. Sovyet Talepleri Krizi’nin yaratatığı güvenlik endişeleri nedeniyle Türkiye Batı Bloğu içerisinde yer almaya başlamış ve daha sonra NATO’nun güvenlik şemsiyesine dahil olmuştur. |
| 3. AKTÖR ULUSLARARASI ÖRGÜT MÜDAHALESİ | -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. | Sovyet Talepleri Krizi, Türk Karar alıcılarının algılamaları açısından birincil önemdedir. | ||
| 3. AKTÖR / DEVLETLER | 3. AKTÖR DEVLET | -Üçüncü aktör olarak hangi devletlerin, krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. | İngiltere-ABD | |
| 3. AKTÖR DEVLET MÜDAHALESİ | -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak devletlerin, krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. | Askeri, Siyasi, Ekonomik ve Moral Destek /ABD’nin mali ve askeri güç gösterisi ve İngiltere’nin siyasi desteği önemli olmuştur. Zaten ABD’nin desteğinden önce Türkiye İngiltere’nin desteğini yanına almıştır. Buna ek olarak üçüncü aktör olarak ABD’nin Missouri gemisini Türkiye’ye göndermesi Türkiye açısından büyük moral desteği sağlamıştır. | ||
| KRİZİN SONUCU | SONUCUN NİTELİĞİ | -Krizin nasıl sonuçlandıırlmış olduğuna ilişkin bilgi verir. | ||
| BELİRSİZ | SONUCUN ŞEKLİ | -Krizin taraflar arasında hangi şekilde sonlandırıldığı hakkında bilgi vermektedir. | TEK TARAFLI DEKLARASYON | |
| KRİZ SONRASI STATÜ | -Kriz sonlandırılmış ise kriz sonrası süreçte taraflar arasındaki ilişkilerde nasıl bir statünün ortaya çıktığı hakkında bilgi vermektedir. | ZIMNİ YENİ STATÜ | ||
| KAYNAK ÖNERİSİ | REFERANS ADI | |||
| 1 | Feridun Cemal Erkin, Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi, (Ankara: Başnur Matbaası,1968). | |||
| 2 | Metin Toker, Türkiye Üzerinde 1945 Kâbusu,( Ankara: Akis Yayınları, 1971). | |||
| 3 | Cemil Hasanlı, Tarafsızlıktan Soğuk Savaşa Doğru Türk-Sovyet İlişkileri 1939-1953, (Ankara: Bilgi Yayınevi, 2008). | |||
| 4 | Melih Aktaş, 1950-1960 Demokrat Parti Dönemi Türk Sovyet İlişkilerinde Amerikan Faktörü, (İstanbul:Şema Yayınevi, 2006). | |||
| 5 | Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 29.Baskı (İstanbul: İletişim Yayınları, 2009). | |||
| 6 | Oral Sander, Siyasi Tarih 1919-1994, 15. Baskı (Ankara: İmge Kitabevi, 2007). | |||
| 7 | Alexander L. George, “Strategies for Crisis Management”, Avoiding War, Ed. Alexander George, (USA: Westwiev Press, 1991). | |||
| 8 | Erel Tellal, “Sovyet dış Politikası ve Gromiko”, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/931/11623.pdf, 262, [04.04.2015]. | |||
| 9 | Osman Yalçın, “İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Tehdidi karşısında Kalan Türkiye’nin Batı ile İşbirliği Yapma Süreci”, Turkish Studies, Vol 8/5, Bahar, 2013. | |||
| 10 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
