1967 Kıbrıs Krizi

Zorlayıcı Aktör

Türkiye

Hedef Aktör

Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan

Olay

Kıbrıs Rum Milli Muhafız Ordusu oluşturulur,

Ada’ya Grivas yönetiminde Yunanistan’dan asker ve malzeme sevkıyatı, Çekoslovakya’dan silah ithal edilerek bir çatışma için gerekli hazırlıklar yapılmaya çalışılır.

15 Kasım 1967 tarihinde Boğaziçi ve Geçitkale köylerine yönelik şiddete ve giderek işgale dönüşmesi üzerine bölgede çatışma çıkmış; çatışmanın şiddet ve boyutu kitlesel yok edişe dönüştüğünde de Türkiye Kıbrıs ve Yunanistan’a nota vererek çatışmalara son verilmesini, ablukanın ve işgalin sona erdirilmesini istemiş bu olmadığı takdirde Ada’ya bir askerî müdahalede bulunacağını ifade etmiştir.

Amaç / Hedef

1960 Anayasası’nın ve kurucu metinlerin öngördüğü statüyü geçerli kılmak ve bu metinlerde Kıbrıs Türk toplumuna tanınan hakların ihlalini sona erdirmek.

Türk toplumuna yönelik fiili saldırılara son verilmesini sağlamak.

Uluslararası antlaşmalarla sağlanan uzlaşı ve statükonun tek yanlı fiili durumlar yaratılarak değiştirilmeye çalışılması karşısında Türkiye buna izin vermeyeceğini açıklamış ve kararlılığını da uluslararası hukuka dayandırarak göstermiştir.

Kıbrıs Cumhuriyeti’nin amacı, Ada’daki Türk toplumunu şiddet ve baskı ile Ada dışına çıkarmak, toplumsal çatışmalardan yararlanarak kurucu antlaşmaların işlemediğini göstererek Enosis yolu ile Adayı Yunanistan’a bağlamak; bu olmaz ise bağımsız bir Kıbrıs’ta Türk toplumunu azınlık statüsüne düşürmek.

Yunanistan’daki askerî cuntanın hedefi ise Ada’yı Yunanistan’a bağlayacak “Enosis”i başarmak ve bu sayede Yunanistan’da toplumsal desteği pekiştirmek.

Yöntem

Tür: zımni ültimatom, dene gör.

İstem:

Boğaziçi ve Geçitkale köylerine yönelik fiili saldırılara son verilmesini sağlamak,

Türk köylerine uygulanan ablukayı sona erdirmek,

Zarara uğratılan köylerde yaşayanlara tazminat ödenmesini sağlamak,

Antlaşmalarda öngörülenin dışında Kıbrıs’a gizlice sokulan Yunan askerilerinin her türlü teçhizat ve malzemeleriyle birlikte Ada dışına çıkarılmasını sağlamak,

Grivas ve diğer EOKA-B mensuplarının Yunanistan’a geri çağırılmasını sağlamak,

Ada’da görev yapan BM Barış Gücünün güç ve etkinliğinin arttırılmasını sağlamak,

Rum Milli Muhafız Ordusunun lağvedilmesini sağlamak

1960 Antlaşmalarının geçerli olduğunu, Anayasa’nın tek yanlı değiştirilemeyeceğini kabul ettirmek.

İvedilik: İşgal edilen köylerin zaman geçirmeksizin boşaltılması ve tutuklananların salıverilmesi Türkiye’nin sert tepkisi ile hemen sağlanabilmiştir. Nitekim 16 Kasım sabahı işgal sona erdirilmiş, tutuklananlar salıverilmiştir. Dolayısıyla Türkiye’nin 1964 krizinde olduğu gibi Ada’yı havadan bombalamasına gerek kalmamış, buna karşın Ada üzerinde uyarı uçuşlarına devam etmişlerdir.

TBMM’nin yetki müdahale yetki kararını vermesi,

ABD, NATO ve BM aracılığı ile yürütülen diplomatik girişimler

İstemin karşılanmamasının bedelinin yüksek olacağı –Kıbrıs ile sınırlı kalmayacak bir sıcak çatışma riski- vurgulanarak krizin tırmandırılmamasına çalışılmıştır.

İstemin Tercih edilebilirliği: Türkiye’nin talebi yerine getirilmezse hem Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hem de Yunanistan’ın açıkça Türkiye ile bir sıcak çatışma içerisine girmesi gerekecektir. Talebe direnmenin maliyeti yüksektir.

Eylem

Ada üzerinde “ihtar” uçuşları

Diplomatik kanallardan Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan’a uyarılarda bulunmak

ABD, NATO ve BM aracılığı ile uyarılarda bulunmak

Kamuoyu ve kitle iletişim araçları ile Türkiye’nin tepki göstereceğini ve kararlı olduğunu açıklamak.

TBMM’nin Kıbrıs’a askerî müdahalede bulunmak için Hükümete 1964’te vermiş olduğu yetkiyi teyit etmesi.

Askerî bir müdahale gereğinin kamuoyu önünde tartışılması ve kamuoyunun hazırlanması.

Bir askerî müdahalenin gerektirdiği fiili hazırlıklara başlamak, kuvvet kaydırma, karatma uygulama.

Bir denizden çıkartma harekâtının yapılacağına dair işaretler vermek, donanmanın denize açılması.

 

Zorlayıcı Diplomasi Stratejisi

TR’nin İstemi

Açık

Türkiye iki temel amaca dönük istem oluşturmuştur; ilki doğrudan Türk toplumunun var olmasına yönelik şiddeti sona erdirmek diğeri ise Ada’da hem toplumlar arasında hem de bir bütün olarak Türkiye ve Yunanistan arasında kararlaştırılan dengenin korunmasını sağlamak.

Şiddet hareketleri durdurulsun, zarar görenlerin zararları tazmin edilsin, Abluka kaldırılsın, Grivas ve diğer EOKA üyeleri Ada dışına çıkarılsın, Ada’ya gizlice sokulan Yunan askerleri tüm malzeme ve teçhizatları ile birlikte geri çekilsin, Rum Milli Muhafız Ordusu lağvedilsin, Türk Toplumunun hak ve statüleri ihlal edilmesin, Kurucu antlaşmaların yürürlükte olduğu kabul edilsin. Ada’daki Türk Toplumunun güvenliğini sağlayacak ölçüde BM Barış Gücü’nün güç ve etkinliği pekiştirilsin, Uyuşmazlık noktaları, kalıcı bir barışı kurmak için yapılacak müzakerelerde ele alınsın.

İsteme uyma zorunluluğu

Yüksek

İsteme uyma zorunluluğu hem Kıbrıs Rum Yönetimi hem de Yunanistan için oldukça yüksektir. Yunanistan açısından ise Türkiye’nin vermiş olduğu notada dile getirmiş olduğu istemleri kabul etmek cunta açısından oldukça zor olmuştur. Enosis’i gerçekleştiremediği gibi, 1964’den beri gizlice Ada’ya yerleştirmeyi sürdürdüğü Yunan askerlerini de geri çekmek zorunda kalmıştır. Bu durum hem Yunanistan’ın Ada’daki statükoyu bozan ülke durumunda görülmesine neden olmuş hem de cuntanın saygınlığını azaltmıştır.

İstemi yerine getirmemenin bedeli

Yüksek

Türkiye’nin istemini karşılamamanın bedeli ağır. Sınırlı hava harekatından topyekûn bir çatışmaya kadar geniş bir spektrumda taraflar arasında bir çatışmanın çıkma olasılığı bulunmaktadır.

İstemin kabul edilmesini kolaylaştıracak öneri

Var

Türkiye’nin istemi “ültimatom” olarak algılanmış ve bunun yerine getirilmesinin hiçbir iktidar için kolay olmadığı ifade edilmiştir. Bununla birlikte kolaylaştırıcı unsur olarak Birleşmiş Milletler’in üstlenmiş olduğu misyonun varlığı görülmüştür. Nitekim Birleşmiş Milletler’in yapmış olduğu çağrı ve arabuluculuğu sonucunda Türkiye’nin istemlerine evet denilmiş ve deyim yerindeyse Türkiye’nin istemlerine BM kıyafeti giydirilmiştir. Bu durum sonuç olarak Türkiye’nin istemine evet denilmesi olsa da Yunanistan’ın istemi kabul etmesini kolaylaştırıcı etki yaratmıştır.

Diğer yandan ABD’nin Vance misyonu çerçevesinde üstlenmiş olduğu arabuluculuk tarafların birbirlerinin niyet ve kapasiteleri hakkında bilgi edinmesine ve uzlaşı zemini yaratılmasına yaramıştır.
     

Sonuç

Kıbrıs Cumhuriyeti  ve EOKA tarafından girişilen şiddet eylemlerine –geçici de olsa- bir son verilmiş, Türk köyleri üzerindeki abluka kaldırılmış, ekonomik abluka uygulanmasına rağmen Türkiye bu ablukayı aşacak girişimler başlatmıştır.

Bununla birlikte bu krizin daha yoğun bir çatışmanın –giderek savaşın- bir öncülü olduğu ortaya çıkmıştır. Deyim yerindeyse tüm taraflar kendilerini daha büyük bir çatışmaya hazırlamaya başlamışlardır.
   

1964 Kıbrıs Krizinde Zorlayıcı Diplomasiye İlişkin İstemin Başarısını Etkileyen Faktörler

Amacın açıklığı

P

  

Motivasyonun güçlülüğü

P

  

Motivasyonun asimetrisi

–

  

Zorunluluk duygusu

P

  

Güçlü liderlik

P

  

İç (ulusal) destek

P

  

Uluslararası destek

P

  

Rakibin kabul edilemez tırmanma korkusu

P

  

Krizin çözümünün kesin koşullarına ilişkin açıklık

P