Türkiye'de dış politika krizlerinde kuvvet kullanma tehdidinden de yararlanılarak statükonun fiili ihlallerinin nasıl çözüldüğünü incelediğim Türk Dış Politikası'nda Zorlayıcı Diplomasi kitabının ardından bu kez bir bütün olarak Türkiye'de dış politika krizlerinin nasıl yönetildiğine ilişkin  bir çalışmanın gerekliliği yine derslerdeki tartışmalarımızla şekillendi.  

Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Doktora Programı'nda verilmekte olan Türk Dış Politikasında Kriz Yönetimi ve Zorlayıcı Diplomasi dersinde genç meslektaşlarımızla yapmış olduğumuz tartışmalar sırasında Türkiye'de dış politika krizleri hakkında yapılmış özgün ve derinlemesine araştırmaların eksikliği nasıl giderilebilir sorusunu sorduğumuzda bu alanın araştırmacılar için bakir bir alan olduğu gördük. Başlangıçta dış politika ve uluslararası ilişkiler disiplininin temel tartışmaları dikkate alınarak Türkiye'de dış politika krizlerinde karar alıcıların krizi analiz etme ve yönetme süreçlerinin ampirik verilerle desteklenmesinin ne denli güç olduğu bizleri düşündürse de sonunda bu çalışmanın bir proje önerisi olarak TÜBİTAK'a önerilmesi konusunda cesaretlendirildim. 

Proje önerimiz TÜBİTAK/SOBAG 1001 Araştırma Projesi olarak desteklenmeye layık görüldü. 15 Ekim 2012 – 15 Ekim 2015 arası 36 aylık dönemde projede öngördüğümüz çalışmaların sonuçlarını sitemiz üzerinden sizlerle paylaşarak gelişmelerden sizleri haberdar edeceğiz.

Bu projenin inceleme konusunu oluşturan özgün dış krizlerimizi alanında uzman akademisyenlerin yanı sıra henüz ders ve/ya tez aşamasında olan genç akademisyenlerimizin katkıları ve destekleriyle inceleyerek literatüre mütevazi fakat aynı zamanda özgün bir katkı olarak sunabileceğiz.

Projemizin çıktılarını Türk akademik dünyası ile paylaştığımızda sizlerden gelecek eleştiri ve öneriler bizler için ufuk açıcı olacaktır.

Şimdiden teşekkürlerimizle….

Doç. Dr. Fuat Aksu (Proje Yöneticisi)

 

 

Proje Özeti:

Uluslararası İlişkiler disiplininde dış politika karar verme süreçleri ve dış politika krizleri üzerine yapılan çalışmaları Soğuk Savaşın başlangıcına değin geriye götürmek mümkündür. Bununla birlikte ülkemizde siyasi iktidarların dış politika kararlarını nasıl ve hangi süreçler içerisinde oluşturdukları, hangi araç ve yöntemlerle krizleri yönettikleri hakkında yapılan incelemeler görece çok daha yenidir. Dış politika ve uluslararası ilişkiler disiplininin ülkemizde yaygınlaşmasına paralel olarak dış politika analizleri bakımından özgün sayılacak çalışmalar yapılmakla birlikte karar verme sürecine ve dış politika krizlerine ilişkin çalışmalar hâlâ azdır.

Proje önerimiz Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinin tarihsel süreç içerisinde karşılaşmış olduğu dış politika krizlerinin tam bir tasnifini, bu krizlerin kriz türleri, tarafları, çözüm yöntemleri gibi temel ölçütler çerçevesinde ayrıştırılmasını, karar verme süreçleri bakımından taşıdığı özellikleri analiz etmeyi amaçlamaktadır. Uluslararası literatürde dış politika krizleri, uluslararası krizler ve karar verme süreçleri üzerine yaygın bir akademik araştırma birikimi bulunmaktadır. Türkiye’de ise henüz alan uzmanlar ve akademisyenler için bakir bir araştırma alanıdır. Bu bakımdan proje önerimiz ulusal/uluslararası literatüre katkıda bulunacak bir çalışmayı planlamaktadır. Proje yürütücüsünün 2008 yılında yapmış olduğu “Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi” başlıklı çalışması Türkiye’de kuvvet kullanma tehdidinden de yararlanılarak çözümlenmiş dış politika krizlerini incelemeye odaklanmıştır. Bu proje çalışmamız ise bu kriz tasnifini daha da genişletmekte ve diplomatik-siyasi, askeri-güvenlik krizlerinin tamamını tasnif ve incelemeyi hedeflemektedir.

Türk dış politikasındaki krizleri bu denli geniş bir perspektifle ele alarak yürütülecek araştırma sonucunda, Türkiye’de dış politika karar verme süreçlerine ilişkin bulgular elde edilecek ve bu bulgularla Türkiye’ye özgü bir modelin oluşturulmasına çalışılacaktır. Bu krizler sırasında, karar vericilerin sahip oldukları öncelik ve özellikler ile kullandıkları araç ve yöntemler bakımından hangi özgün noktaları taşıdıklarından yola çıkılarak, Türk Dış Politikasının dayandığı temeller daha iyi anlaşılabilecektir. Ayrıca aktörlerin krizler sırasındaki davranışlarının ve kapasitelerinin tespiti ile, gelecek krizlere hazırlıklı olmak ve senaryolar oluşturabilmek de mümkün olacaktır.

Proje 36 ayda bitirilmek üzere tasarlanmıştır. Projenin kurgulanması bakımından iş planı altı evreye bölünmüştür. İlk evre Türkiye’nin taraf olduğu krizlerin dış politika ve karar verme süreçleriyle ilgili kriz veri tabanlarından yararlanarak literatür güncellemesini içermektedir. İkinci evre kriz verilerinin proje veri tabanı olarak hazırlanması aşamasıdır. Üçüncü evre proje kriz veri tabanının proje grubunun ortak kullanımına açılacağı ve internet sayfasına aktarılacağı aşamadır. Dördüncü evrede araştırmacı ve bursiyerlerimiz süreç içinde oluşturduğumuz ve paylaştığımız krizler hakkında kriz yönetimi kavramları ve dış politika analizleri üzerinden yapacakları özgün makaleleri hazırlayacaktır. Beşinci evrede araştırma grubunun çalışmaları akademik dünya ile paylaşılmak üzere çalıştay ve konferanslarda tartışılacaktır. Altıncı evrede araştırma raporunu ve temel çıktılarımızı oluşturacak şekilde yazılan özgün metinlerden oluşacak derleme kitabın basıma ve sunuma hazır hale getirilmesine odaklanılacaktır.

Araştırma projesinin çalışanları Türk Dış Politikası ve Uluslararası İlişkiler disiplinlerinde yetkin akademisyenlerden ve lisansüstü bursiyerlerden seçilmiştir. Araştırmada yürütücü dahil, 1 profesör, 2 doçent, 2 Öğr. Gör. Dr., 1 Arş. Gör. (Doktora öğrencisi), 2 Öğr. Gör. (Doktora öğrencisi), 1 Doktora öğrencisi, 3 Yüksek Lisans öğrencisi, toplam 12 kişi görev alacaktır.

Proje sürecinde literatüre katkı açısından:

Proje konusuyla doğrudan ilintili en az üç, Türk Dış Politikası-Uluslararası İlişkiler alanında 2 Yüksek Lisans tezi hazırlanabilecektir. Bursiyer Doktora öğrencilerinin çalışma alanları Uluslararası İlişkiler / Dış Politika odaklıdır. Proje sürecinde derslerini ve yeterlilik sınavını tamamlayacak olan Doktora öğrencisi bursiyerler tezlerini hazırlamaya devam edecektir.

Projenin temel inceleme amacını ortaya koyan ve özgün kriz incelemelerini içeren kapsamlı bir derleme kitap hazırlanacaktır.  Proje sonucunda ortaya çıkacak eserin Preager Security veya benzeri bir seride İngilizce derleme yayın olarak yayınlaması ve seçilecek örnek krizlere ilişkin olarak hazırlanacak makalelerle ulusal/uluslararası hakemli, tercihan SSCI türü dergilerde yayınlar yapılması planlanmaktadır.

Projenin temel verilerini akademik dünya ile paylaşmak üzere bir internet sitesi hazırlanacak ve eldeki veriler yayınlanacaktır.

Bilimsel toplantı açısından proje ekibinin çalışmaları iş planında planlandığı sayıda çalıştay ve konferanslarla tartışmaya açılacaktır.

Projenin sonuçları Türkiye’deki Uluslararası İlişkiler/Dış Politika disiplini çerçevesinde Lisans ve Lisansüstü eğitimde karşılaşılan Türkçe literatür eksikliğini tamamlayacak, yaygın etki bakımından Dışişleri Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı’nın ilgi alanına da katkıda bulunacaktır. Ayrıca Türk Dış Politikası kriz örneklerine ilişkin makalelerin abstractları projenin Türkçe-İngilizce dilinde hazırlanacak olan internet sayfalarında yayınlanacaktır. Böylece araştırma sonuçları uluslararası alanda da taranabilir, kullanılabilir duruma getirilecektir. Bu sayede Türkiye’nin dış politikası konusundaki ulusal tezlerimiz uluslararası literatürde sesini daha fazla duyurabilecektir.