| TÜRKİYE DIŞ POLİTİKA KRİZLERİ | ||||
| KRİZ YÖNETİMİ BÜTÜNLEŞİK ÖZET TABLOSU | ||||
| GENEL BİLGİLER | KRİZİN ADI | 1958 Irak Krizi | ||
| DIŞ POLİTİKA KRİZİ AKTÖRLERİ | Türkiye-Irak | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN BİRİM | Irak | |||
| HÜKÜMET YAPILARI | TÜRKİYE | Çoğunluk Hükümeti | ||
| KARŞI TARAF | Askeri Hükümet | |||
| SEÇİLMİŞ KARAR ALMA SÜRECİ AKTÖRLERİ | TÜRKİYE | |||
| DEVLET BAŞKANI | Celal Bayar | |||
| BAŞBAKAN | Adnan Menderes | |||
| DIŞİŞLERİ BAKANI | Fatin Rüştü Zorlu | |||
| SAVUNMA BAKANI | Hasan Şemi Ergin | |||
| İÇİŞLERİ BAKANI | ||||
| GENELKURMAY BAŞKANI |
İ. FEYZİ MENGÜÇ M. RÜŞTÜ ERDELHUN |
|||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| RAKİP ÜLKE | ||||
| DEVLET BAŞKANI | Abdulkerim Kasım | |||
| BAŞBAKAN | ||||
| DIŞİŞLERİ BAKANI | ||||
| SAVUNMA BAKANI | ||||
| İÇİŞLERİ BAKANI | ||||
| GNKUR BAŞKANI | ||||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| BÜYÜKELÇİ/DANIŞMAN/BÜROKRAT/ | ||||
| ÇATIŞMA – KRİZ İLİŞKİSİ | -Kriz bir çatışma sürecinde tetikleyici bir sözsel/eylemsel [askeri] girişimin devamında ortaya çıkıyor ise çatışma-kriz ilişkisini açıklayacak bilgi girilir | Tekrarlanmayan Çatışma | ||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAY | -Çatışmayı krize tetikleyen somut-özgül sözsel/eylemsel davranışın ne olduğu açıkça belirtilir | 14 Temmuzda Irak yönetimine karşı yapılan askeri darbe sonucu Türkiye'nin bunu güvenlikleştirerek müdahil olmak istemesi | ||
| KRİZİN SÜRESİ | KRİZİN TETİKLENME TARİHİ | -Krizi başlatan tetikleyici davranışın ortaya çıktığı tarih açıkça belirtilir | 14 July 1958 | |
| KRİZİN SONA ERME TARİHİ | -Krizin sonlanma tarihi açıkça belirtilir | 31 July 1958 | ||
| KRİZİN TİPİ | ||||
| Tarafları Açısından | İki taraflı | |||
| Çıktığı Coğrafya Açısından | Ortadoğu | |||
| Kriz – Zaman İlişkisi Açısından | Ani Kriz | |||
| Krizi Çıkaran Tarafın Niyeti Açısından | Dolaylı Kriz | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAY | OLAYIN KATEGORİSİ | Askeri-güvenlik, diplomatik-siyasi | ÖZET: Irak’ta 14 Temmuz 1958’de General Abdulkerim Kasım öncülüğünde gerçekleşen askeri darbe sonucunda Monarşi rejimi yıkılarak Cumhuriyet yönetimi kuruldu. Darbe esnasında Menderes'in müttefiki Irak kralı II. Faysal ve Başbakan Nuri Sait Paşa öldürüldü. Bu olaya sert bir tepki veren Menderes eski rejimin restore edilmesi için askeri müdahale bile düşünmüştür. Sonrasında ise ABD'nin böyle bir müdahaleyi istememe neticesinde bundan vazgeçilmiştir. Bu krizde gene SSCB ile ilişkiler gerilmiş karşılıklı notalar verilmiştir. | |
| KRİZİN TETİKLEYİCİSİ | Siyasi, rejime iç tehdit, doğrudan şiddet | |||
| KRİZ TETİKLEYİCİSİNİN ŞEKLİ | Darbe, hükümetin düşmesi, karışıklık, yeni rejim ilanı | |||
| KRİZİ TETİKLEYEN OLAYA İLK TEPKİ | Sözlü tepki, siyasi tepki | |||
| KRİZ YÖNETİM ANALİZ SÜRECİ | KRİZ YÖNETİM EVRESİ | KRİZ BAŞLANGIÇ EVRESİ | -Krizin tetikleyicisi olan davranışın içinde gerçekleştiği çatışma sürecinin uyaranlarının algılanması, değerlendirilmesine ilişkin evre | Irak krizi ani bir kriz olduğundan kriz öncesi evre bulunmamaktadır. |
| TIRMANMA EVRESİ | -Krizin tetikleyicisi söz ve eylemin gerçekleştiği evre; savunmacı taraf için kriz algısına bağlı olarak tepki verme zorunluluğunun tartışıldığı süreç |
Irak’ta 14 Temmuz 1958’de General Abdulkerim Kasım öncülüğünde gerçekleşen askeri darbe sonucunda Monarşi rejimi yıkılarak Cumhuriyet yönetimi kuruldu. Darbe esnasında Irak kralı II. Faysal ve Başbakan Nuri Sait Paşa öldürüldü. Darbe haberini İstanbul havalanında Bağdat Paktı konferansına katılacak üye devletlerin başkanlarını beklerken alan Celal Bayar ve Adnan Menderes bu durum karşısında büyük bir şok yaşamışlardır. Başbakan Adnan Menderes bu darbeyi dış mihraka ve Nasır’ın oyunlarına bağlamış olup Bağdat Paktı’nı yok etme amacı taşıdığını ileri sürmüştür. Menderes hükümeti Irak başbakanının ölümü ile bölgedeki en sadık dostunu kaybetmiş bulunmaktaydı. Menderes ilk etapta Türk birliklerini Irak’a gönderip rejimi tekrar restore etme fikrine sahipti hatta Türk Hükümeti 17 Temmuz’da ABD’ye başvurarak askeri müdahelede kararlı olduğunun ifade etmiş ve ABD’nin kendisini desteklemesini istemiştir. Ancak ABD, Irak halkını yeni rejim yanında kenetleeneceği, Mısır ve SSCB’ye yakınlaştıracağı ve olası bir Sovyet Müdahalesi sonucu doğurabileceği bakımından Türkiye tarafından herhangi bir müdahaleye sıcak bakmamış ve böyle bir müdahale gerçekleşmemiştir. Amerikan birliklerinin darbeden bir gün sonra Lübnan’a ve İngiliz birliklerinin de üç gün sonra Ürdün’e yaptıkları askeri çıkarmalara Türkiye’nin verdiği siyasi ve askeri(İncirlik üssünün ABD tarafından kullanılması) destek muhalefet tarafından eleştiriliyordu. Bu süreçte Eisenhower Doktrini nedeniyle Türk-Amerikan işbirliği bölgede kendini iyice hissettirmiştir. Dışişleri bakanı Zorlu ABD’nin Lübnan’daki askeri harekatı ve Ürdün’deki İngiliz askeri harekatının Türkiye tarafından desteklendiğini ifade etmiş eğer SSCB bölgeye gönüllü gönderirse Türkiye’nin de Ürdün’e birlikler göndereceğini söylemekteydi. Bu gelişmeler Türkiye ile SSCB arasında gerginliğe neden olmuş, Khrushchev Irak’ta herhangi bir statü değişiminde Türkiye’ye askeri karşılık vereceğini açıklamıştır. SSCB 18 Temmuzda Türkiye’ye bir nota vererek durumu protesto etmiş Türkiye’yi askeri harekat planı yapmakla suçlamıştır. Menderes ise 22 Temmuzda gönderdiği cevabında bölgede krizi daha da arttıracak bir faaliyete girişmeyeceğini ifade ederek ılımlı bir cevap vermiştir. 24 Temmuz ‘da SSCB’nin gönderdiği ikinci notada Türkiye’nin Lübnan ve Ürdün’deki ABD ve İngiliz güçlerine verdiği destekten ötürü eleştirmiş ve gerçeklerle bağdaşmadığını ifade etmiştir. Ayrıca notada Suriye ile Irak sınırlarında Türk askeri yığınakları olduğuna dikkat çekilerek herhangi bir silahlı çatışmanın başlaması olasılığı nedeniyle Türkiye uyarılmıştır. |
||
| KRİZ EVRESİ | -Savunmacı tarafın krize özgü tepkisini kararlaştırdığı ve uyguladığı evre; kriz bu evrede yatay veya dikey tırmanabilir. Kriz yönetimi stratejilerine bağlı olarak stres ve gerginliğin yumuşamasına doğru gidiş… | Türk Hükümeti kısa bir süre sonra 31 Temmuz 1958’de Bağdat’taki askeri rejimi resmen tanımıştı. Irak ise Bağdat Paktı’ndan 24 Mart 1959’da ayrılmıştır. Ağustos ayında ise Bağdat Paktı CENTO’ya dönüşüyordu. | ||
| KRİZ SONRASI EVRE | -Taraflar arasında krizi sonlandıracak girişimlerde başarı sağlandığı takdirde kriz evresi sona erer. Sonrasında ise etkilerin gözlendiği evre başlar. | Ani bir kriz olarak patlak veren bu krizde Türkiye bölgede yeralan en yakın dostunu kaybettiği düşüncesiyle fevri davranmaya kalkmış ancak ABD ve SSCB'nin tepkileri neticesinde herhangi harekat gerçekleşmemiştir. Ancak iç siyasette hareketlenmeler başlamış Menderes kendisine de barbe yapacağı gerekçesiyle Aralık 1958'de 9 subay gözaltına alınmıştır. Muhalefet ciddi oranda hükümetten ayrışmakta ve İnönü Türkiye'yi bölgede maceracı bir politika izlemekle suçluyordu. | ||
| KRİZİN VE KRİZ YÖNETİMİNİN ÖZELLİKLERİ | KRİZ YÖNETİM STRATEJİLERİ | ALGILANAN TEHDİDİN CİDDİYETİ | -Karar alıcının "kriz"i tetikleyen söz ve eyleme temel değer, öncelikleri bakımından yüklemiş olduğu önem ve anlamın ölçüsü hakkında bilgi verir. Karar alıcı için tehdit ve saldırı ciddiyeti yüksek ise buna uygun kriz yönetim stratejileri seçilir. | Siyasi |
| RAKİBİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ | -Krizi tetikleyen eylemi gerçekleştiren tarafın kriz yönetim stratejisi hakkında bilgi verir. | |||
| RAKİBİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ | -Rakibin kriz sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. | |||
| TÜRKİYE'NİN KRİZ YÖNETİM STRATEJİSİ | -Türkiye'nin kriz sürecinde uygulamış olduğu kriz yönetim strtejileri hakkında bilgi verir. | Yıpratma | ||
| TÜRKİYE'NİN KRİZ YÖNETİM TEKNİĞİ | Türkiye'nin kriz yönetim sürecinde hangi kriz yönetim tekniklerinden yararlandığı hakkında bilgi verir. | Askeri olmayan baskı | ||
| ŞİDDET SEVİYESİ | -Kriz yönetim sürecinde taraflar arasında askeri şiddetin düzeyi hakkında bilgi verir. Şiddetten kasıt zarar verici silahlı çatışmanın gerçekleşmesidir. | Psikolojik stres ve baskı yaratma, şiddet unsuru yok | ||
| ÜÇÜNCÜ AKTÖRLERİN YAKLAŞIMI | 3. AKTÖR / UA ÖRGÜTLER | 3. AKTÖR MÜDAHİL ÖRGÜT | -Üçüncü aktör olarak hangi uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. | |
| 3. AKTÖR ULUSLARARASI ÖRGÜT MÜDAHALESİ | -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak uluslararası, bölgesel örgütlerin krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. | |||
| 3. AKTÖR / DEVLETLER | 3. AKTÖR DEVLET | -Üçüncü aktör olarak hangi devletlerin, krizi sonlandırmaya yarayacak girişimlerde bulunduğuna ilişkin bilgi verir. | ABD | |
| 3. AKTÖR DEVLET MÜDAHALESİ | -Kriz sürecinde üçüncü aktörler olarak devletlerin, krizi sonlandırmak amacıyla yapmış oldukları girişimlerin niteliği hakkında bilgi verir. | Müdahalede bulunmama- tarafsızlık | ||
| KRİZİN SONUCU | SONUCUN NİTELİĞİ | -Krizin nasıl sonuçlandıırlmış olduğuna ilişkin bilgi verir. | ||
| SONUCUN ŞEKLİ | -Krizin taraflar arasında hangi şekilde sonlandırıldığı hakkında bilgi vermektedir. | Zamanla unutulma | ||
| KRİZ SONRASI STATÜ | -Kriz sonlandırılmış ise kriz sonrası süreçte taraflar arasındaki ilişkilerde nasıl bir statünün ortaya çıktığı hakkında bilgi vermektedir. | Statüko Ante | ||
| KAYNAK ÖNERİSİ | REFERANS ADI | |||
| 1 | Hüner Tuncer, Menderes'in Dış Politikası Batı'nın Güdümündeki Türkiye, Kaynak Yayınları,2013 | |||
| 2 |
Hüseyin Bağcı, Türk Dış Politikasında 1950'li Yıllar, Metu Press Yayınları, Ankara, 2001
|
|||
| 3 | ||||
| 4 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 5 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 6 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 7 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 8 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 9 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
| 10 | Yazar Adı, Soyadı, Kitap Adı, yayın Yeri: Yayınevi, Yıl | |||
